De recente aankondigingen van vertrekkende (petro)chemische bedrijven uit Nederland stapelen zich op. LyondellBasell heeft aangekondigd zijn fabriek op de Maasvlakte in de Rotterdamse haven te sluiten en vandaag maakte Shell bekend geen € 1 miljard te investeren in een grote biobrandstoffenfabriek in dezelfde haven, tot teleurstelling van het Rotterdamse stadsbestuur. Daarnaast overweegt Shell al een tijd de sluiting van zijn chemische fabrieken in Moerdijk, meldt Nieuws Impuls.
Op de Limburgse chemiecampus Chemelot onderzoekt het Saoedische Sabic een mogelijk vertrek, wat een ernstige impact zou hebben gezien het bedrijf verantwoordelijk is voor 40% van de bedrijvigheid op de campus, inclusief de relaties met toeleveranciers en verwerkers.
Chemie in de knel
De chemische industrie in Nederland staat onder druk, vooral door hoge energietarieven en investeringsbelemmeringen zoals de stikstofproblematiek. Bart Kuipers, haveneconoom aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, noemt de situatie een kaalslag. ‘In de afgelopen 5-6 jaar zijn er met de bedrijven die recent hun vertrek aankondigden zo’n tien bedrijven verdwenen uit de chemiesector in de Rotterdamse haven, wat neerkomt op een kwart van het totaal.’
Het chemiecluster rondom Rotterdam, inclusief Dordrecht en Moerdijk, is het grootste van het land. De top vijf bestaat verder uit Chemelot (bij Geleen), het cluster Zeeland/West-Brabant, het cluster Noord-Nederland en het Noordzeekanaalgebied. Naast deze geografische clusters definieert de rijksoverheid ook een zesde cluster van verspreide kleinere industrieën zoals voedingsmiddelen, keramiek en papier.
Verwevenheid
De gevolgen van het vertrek van bedrijven zijn aanzienlijk, zegt Kuipers. ‘Voor de 1230 personen die in de afgelopen jaren hun baan kwijt zijn geraakt, niet te vergeten de impact op toeleverende bedrijven en andere dienstverleners. De verwevenheid binnen het petrochemische complex betekent dat specialistische werknemers niet automatisch elders aan de slag kunnen.’ Het verdwijnen van bedrijven verstoort ook de circulaire samenwerking in de industrie, zoals in de chloorketen, waar Nobian afhankelijk is van de leveringen van andere bedrijven die ook vertrekken.
Deltalinqs, de ondernemersvereniging in de Rotterdamse haven, geeft aan dat het behoud van industriële ketens cruciaal is. ‘Voor elke baan in de chemie zijn er ongeveer tien externe banen. De rijksoverheid lijkt de gevolgen van sluitingen nog niet voldoende te begrijpen. Door de sluiting van bedrijven in de basischemie worden we steeds afhankelijker van andere landen, waardoor we hoogwaardige werkgelegenheid en technische kennis verliezen.’
Zeer ongelijk speelveld
Deltalinqs wijst op het ‘zeer ongelijke speelveld’ voor de Nederlandse industrie vergeleken met buurlanden. Hoge energiekosten, waaronder stijgende nettarieven en belastingdruk, maken het moeilijker om concurrerend te blijven. ‘Daarnaast zijn er nationale maatregelen zoals een CO2-heffing die het innovatieklimaat ondermijnen, samen met problemen zoals stikstof en netcongestie.’
Volgens Kuipers maakt dit circulaire productie nog duurder en verliezen bedrijven hun concurrentievoordeel. ‘De geopolitieke situatie en de verouderde industriegebieden in Nederland vragen om investeringen. In landen zoals China kan snel nieuwe industrie worden opgezet, terwijl landen als de VS zich profileren als aantrekkelijke energieproducenten met minder strikte milieuregels.’
Ruimtelijke impact
Het vertrek van grote bedrijven heeft ook gevolgen voor het ruimtegebruik. LyondellBasell en Westlake beslaan samen meer dan 90 hectare op de Maasvlakte en Botlek. Het havenbedrijf relativeert echter de toekomstige vrijgevallen gronden. ‘Op het totale oppervlak van de haven is dit een beperkt aantal hectaren. De haven beslaat zo’n 12.500 hectare, waarvan meer dan 6000 hectare bedrijfsterrein.’
Langlopende erfpacht
De impact op de inkomsten van de Port of Rotterdam is tot nu toe beperkt, aangezien veel inkomsten afkomstig zijn van havengelden en niet van erfpacht. Bedrijven hebben langlopende erfpachtcontracten en het beëindigen van productie betekent niet automatisch het beëindigen van het contract. Er zijn mogelijkheden voor stoppende bedrijven om erfpachtcontracten over te dragen aan andere partijen.
Het terrein van LyondellBasell wordt al gebruikt voor een uitbreiding van Neste, de grootste biobrandstoffenproducent van Europa, wat aantoont dat de vraag naar haventerrein nog steeds aanwezig is. ‘We kijken selectief naar de bedrijven die aansluiten bij onze haven,’ stelt het havenbedrijf.
Goede concurrentiepositie
Volgens Deltalinqs is er nog steeds ruimtegebrek en zal de vraag naar circulaire productie toenemen. ‘Rotterdam biedt unieke kansen door zijn sterke clusters. Onze connecties en de beschikbaarheid van windenergie kunnen ons zelfs concurrerend maken met landen met betere zonomstandigheden.’
Met de uitbreiding van bedrijven die actief zijn in de energietransitie, zoals Sif, en investeringen in groene waterstof, kan Rotterdam een sleutelrol spelen in de Europese energietransitie. Echter, de overheid moet meer steun bieden om de Nederlandse (chemische) industrie te helpen bij de transitie naar duurzaamheid.
Faillissementen recyclers
De overheid heeft echter te weinig ondernomen om de chemische industrie te ondersteunen bij deze transitie. Deltalinqs waarschuwt voor faillissementen van recyclers en vele ontslagen als er geen actie wordt ondernomen wegens de hoge energiekosten. ‘De kosten voor compensatie van de energiekosten zijn een fractie van wat we mogelijk verliezen aan nationaal inkomen.’
Innovatie
Kuipers benadrukt dat de energietransitie vanuit een innovatieperspectief benaderd moet worden. ‘CO2 wordt al succesvol als grondstof gebruikt, en er zijn veel mogelijkheden voor snel groeiende ontwikkelingen.’
