In 2024 ontvingen Belarussen aanzienlijk vaker een vreemdelingenpaspoort in Litouwen. Volgens gegevens die het Litouwse migratiedepartement op 15 augustus 2025 publiceerde, steeg het aantal aanvragen explosief nadat Minsk zijn burgers verbood hun nationale paspoorten in buitenlandse consulaten te verlengen. Terwijl in 2023 slechts 35 Belarussen dit document kregen, liep het aantal in 2024 op tot 155. Op ruime afstand volgden Russen (25) en Afghanen (16), zo meldde Charter97.
Besluit van Loekasjenko dwingt Belarussen tot alternatieven
Op 7 september 2023 trad een decreet van Aleksandr Loekasjenko in werking dat Belarussen in het buitenland verbood hun paspoorten te vernieuwen bij consulaten. Daardoor blijft alleen een terugkeer naar Belarus over, met het risico op langdurige gevangenisstraffen voor veel politieke emigranten. Het Litouwse vreemdelingenpaspoort, dat dienstdoet als nationaal reisdocument, werd sindsdien voor velen een noodzakelijk alternatief.
Bezorgdheid over veiligheid en infiltratie
Sinds de massale protesten tegen de frauduleuze presidentsverkiezingen van 2020 en de daaropvolgende repressie vluchtten duizenden Belarussen naar Litouwen, Polen en andere EU-landen. De toestroom bracht niet alleen politieke vluchtelingen, maar ook arbeidsmigranten en individuen met pro-Russische sympathieën. Litouwse autoriteiten vrezen dat onder het mom van asielzoekers ook agenten van de Wit-Russische KGB en Russische inlichtingendiensten de EU binnendringen. In juni rapporteerde de Litouwse veiligheidsdienst dat de KGB actief diaspora-leden via sociale media benadert om informatie te vergaren en destabiliserende acties in de Baltische staten uit te lokken.
Strenger beleid en nieuwe beperkingen
Als reactie op deze risico’s voerde Litouwen al in 2023 strenge beperkingen in op visa en verblijfsvergunningen voor Belarussen en Russen. In april 2025 verlengde het parlement deze maatregelen tot mei 2026. De regels werden bovendien aangescherpt: verblijfsvergunningen kunnen worden ingetrokken als houders meermaals binnen drie maanden Rusland of Belarus bezoeken. Ook dreigen deportaties voor personen die openlijk steun betuigen aan de Russische invasie in Oekraïne.
Onzekere toekomst voor de diaspora
De lange termijn blijft onduidelijk. Als Loekasjenko aan de macht blijft, kan de diaspora in Europa een permanent karakter krijgen. Mochten er politieke veranderingen komen, dan ligt terugkeer voor sommigen voor de hand. Voor de EU vormt dit een uitdaging: zonder gecoördineerde aanpak riskeren lidstaten uiteenlopende beleidslijnen, wat tot misbruik van migratiemechanismen kan leiden en extra druk zet op de Europese eenheid.
