Het komt zelden voor en alleen al daarom is het spannend: het debat vandaag over een motie van wantrouwen tegen de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen. De laatste keer dat de vertrouwensvraag gesteld werd, is ruim tien jaar geleden.
Aan het einde van de middag buigt het Europees Parlement (EP) zich in Straatsburg over de kwestie of ‘VDL’, zoals Von der Leyen in de wandelgangen wordt genoemd, door mag gaan met haar tweede termijn.
‘Pfizergate’
Het draait allemaal om wat Pfizergate is gaan heten. Tijdens de coronacrisis stuurde Von der Leyen geheime sms’jes aan de baas van vaccinproducent Pfizer. De voorzitter van de Commissie onderhandelde over het kopen van bijna 2 miljard vaccins. Ze weigert de sms-berichten openbaar te maken. Ten onrechte, oordeelde de Europese rechter in mei.
De geheimhouding is een van de voorbeelden van het gebrek aan transparantie van Von der Leyen, stelt de indiener van de motie van wantrouwen, Gheorghe Piperea. De Roemeen is lid van de rechts-conservatieve fractie ECR, waar ook de Nederlandse SGP bij hoort.
Piperea verzamelde 72 handtekeningen (10 procent van de leden van het EP) die nodig zijn voor het indienen van een motie van wantrouwen. En hoewel dat niet verplicht is, zal Von der Leyen straks, samen met al haar Eurocommissarissen, bij het debat zijn, zeggen ingewijden tegen de NOS. Ze spreken van een duidelijk statement van de Commissie waaruit irritatie blijkt.
Kans klein dat Von der Leyen vertrekt
Donderdag is de stemming. Als de motie wordt aangenomen, moet volgens de regels de hele Commissie opstappen. Dat is nog nooit voorgekomen. Wel ruimde in 1999 de Commissie van Jacques Santer het veld, onder druk van een dreigende motie wantrouwen.
Spoileralert: zover zal het nu niet komen. De tweederdemeerderheid die nodig is, wordt donderdag bij lange na niet gehaald, verwachten Europarlementariërs. Van de Nederlanders laten alleen de PVV’ers weten dat ze vóór de motie gaan stemmen. De fractie is aangesloten bij de radicaal-rechtse Patriotten voor Europa, de derde partij van het EP.
Von der Leyens christendemocraten, veruit de grootste partij in het Europees Parlement, steunen de motie niet. Ook de sociaaldemocraten, de tweede partij, willen principieel niet meestemmen met de Roemeense indiener. Hetzelfde geldt voor de liberalen en de Groenen. Maar dat wil niet zeggen dat die dolenthousiast zijn over VDL.
Respect en onvrede
Aan de ene kant dwingt ze bij voor- en tegenstanders respect af voor de manier waarop ze de EU door de crises van de afgelopen jaren heeft geloodst. Dat ze de EU een duidelijk gezicht gaf, wordt ook gewaardeerd. Tegelijkertijd is er een breed gedragen onvrede over de manier waarop Von der Leyen bestuurt. Er is veel spanning en onderling wantrouwen, van links tot rechts wordt geklaagd.
In de wandelgangen van het gebouw van de Europese Commissie is te horen dat Von der Leyen haar Commissarissen aan de kant duwt en altijd alles zelf beslist. De Franse oud-Brexit-onderhandelaar Michel Barnier beschuldigt haar van “autoritaire neigingen”. Ook veel Europarlementariërs voelen zich door haar gepasseerd.Von der Leyen bij een bezoek aan een fabriek van Pfizer in België (foto uit 2021)
Na de verkiezingen voor het Europees Parlement vorig jaar hielpen de sociaaldemocraten, de liberalen en het grootste deel van de Groenen, VDL aan een meerderheid voor haar tweede termijn. Ze beloofde de partijen toen nog een politieke middenkoers. Maar die zien nu met lede ogen aan hoe haar beleid steeds verder naar rechts opschuift. Ze verwijten Von der Leyen onder meer het Europese klimaatbeleid af te zwakken en stellen dat ze geen oog heeft voor de oorlogsmisdaden van Israël in Gaza.
Ook klinkt er kritiek op de koers van haar christendemocraten in het EP. Die sluiten regelmatig deals met de conservatief- en radicaal-rechtse partijen om mee te stemmen met wetsvoorstellen. Dat de vertrouwensvraag over Von der Leyen nu juist uit rechts-conservatieve hoek komt, laat zien dat die parlementariërs “onbetrouwbare partners” zijn die VDL het liefst “een mes in de rug steken” door het zwaarste politieke instrument in te zetten dat het EP heeft, klinkt het.
Middenpartijen zullen duidelijk maken dat hun steun voor Von der Leyen niet onvoorwaardelijk is en toezeggingen proberen los te krijgen, zoals minder deals over rechts en meer transparantie. Het feit dat Von der Leyen blijft weigeren de Pfizer-sms’jes vrij te geven, stemt veel Europarlementariërs niet hoopvol.
Er wordt dan ook flink gespeculeerd hoeveel Europarlementariërs donderdag uiteindelijk mee zullen stemmen met de motie van wantrouwen. Het gaat om een hoofdelijke telling, waarbij de parlementariërs één voor één kleur bekennen. Ook als de benodigde meerderheid niet gehaald wordt, kan afhankelijk van het aantal voorstemmers de politieke schade voor VDL toch aanzienlijk zijn.
