Plaatselijke Republikeinse verkiezingsbeambten uit de swingstaten zullen in november proberen de uitkomst van de Amerikaanse presidentsverkiezingen te beïnvloeden. Volgens deskundigen heeft dat weinig kans van slagen, maar kan het wel zorgen voor chaotische en explosieve situaties.
Het Amerikaanse kiesstelsel is sterk gedecentraliseerd. Zo’n tienduizend instanties houden zich bezig met de landelijke verkiezingen, waaronder plaatselijke kiesraden op gemeentelijk niveau (county) in de vijftig staten. Ze bestaan vaak uit beambten die worden verkozen. Een van hun taken is om de verkiezingsresultaten in hun county officieel te certificeren: ze bevestigen dat de telling nauwkeurig is gedaan en geven de uitslagen door aan de kiesraad van hun staat.
“Er zijn zorgen dat sommige plaatselijke verkiezingsambtenaren dat zullen weigeren”, zegt Richard Pildes, hoogleraar Constitutioneel Recht aan New York University. “Omdat ze het gevoel hebben dat er iets is misgegaan, niet op basis van daadwerkelijke, feitelijke informatie over het kiesproces.”
Volgens de waakhondorganisatie CREW hebben zeker 35 lokale Republikeinse verkiezingsambtenaren uit acht verschillende staten sinds 2020 geweigerd de resultaten van verkiezingen te certificeren. Zes van die staten worden dit jaar beschouwd als swingstaten, plekken die de doorslag zullen geven in de presidentiële verkiezingsrace.
De kans dat zulke lokale tegenliggers iets aan de einduitslag kunnen veranderen is klein, legt Pildes uit. “Dat kan op meerdere manieren worden tegengegaan, waaronder inmenging van hogere kiesambtenaren op staatsniveau of rechtbanken, om te zorgen dat de uitslagen toch worden goedgekeurd.”
Certificering van verkiezingsresultaten is een verplichte routineklus
In de meeste staten hebben plaatselijke kiesraden namelijk geen wettelijke bevoegdheid om te weigeren uitslagen goed te keuren. Certificering is een formaliteit, een routineklus die volgens de kieswet simpelweg moet worden uitgevoerd. Functionarissen die weigeren dat te doen kunnen strafrechtelijk worden vervolgd.
Dat werd recentelijk relevant in de county Washoe in Nevada, waar Republikeinse officials zich een maand lang verzetten tegen de certificering van lokale verkiezingsresultaten. De kiesraad ging pas overstag toen de overheid van de staat naar de hoogste rechtbank van Nevada stapte om de beambten aan hun plicht te herinneren.
In de swingstaten Georgia en Arizona proberen de Republikeinen momenteel om de regels rond certificering te veranderen. Ze willen dat lokale kiesbeambten certificering mogen uitstellen als ze vermoedens van onrechtmatigheden hebben. Dat staat lijnrecht tegenover de kieswet in die staten, zegt Pildes. “Ik verwacht dat rechtbanken daar nog voor november duidelijkheid over zullen geven.”
Bij vermoedens van misstanden, zoals kiesfraude, bestaan er andere processen om die te onderzoeken. “Uiteindelijk zorgen rechtbanken ervoor dat geldige stemmen, die op de juiste wijze zijn uitgebracht, zullen meetellen”, zegt Pildes. “Maar de ontwrichting, verwarring en onzekerheid die door dit soort praktijken worden veroorzaakt, vormen een probleem op zichzelf, ook als de stemmen correct worden geteld.”
Kans op chaos en geweld
“We krijgen geen taferelen zoals in Venezuela, waar president Nicolás Maduro ondanks een nederlaag tot winnaar werd uitgeroepen”, bevestigt Andrew Gawthorpe, historicus aan de Universiteit Leiden en auteur van de nieuwsbrief America Explained. “Het gevaar is dat er chaos ontstaat, een politieke of grondwettelijke crisis die kan uitlopen op geweld, zoals bij de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021.”
Niet alleen lokale verkiezingsambtenaren dragen bij aan dat risico. Hoogleraar Pildes maakt zich meer zorgen over twee cruciale swingstaten, Wisconsin en Pennsylvania, waar stembureaus pas op de verkiezingsdag mogen beginnen met het tellen van schriftelijke stemmen. “Dat kan erop uitlopen dat een belangrijk deel van de stemmen pas tijdens de nacht of de volgende dag is geteld. De verhoudingen kunnen daardoor opeens veranderen, bijvoorbeeld midden in de nacht. Dat gebeurde in 2020, toen Biden een plotselinge inhaalslag maakte. Er is nu veel meer wantrouwen, dus ik vrees dat de situatie extreem chaotisch en misschien zelfs explosief kan worden.”
Gawthorpe wijst erop dat het landelijk bestuur van de Republikeinse Partij voor deze verkiezingen weinig geld heeft gestoken in traditionele initiatieven om meer kiezers naar de stembus te krijgen. In plaats daarvan wordt ingezet op de werving van tienduizenden vrijwilligers, die als waarnemers moeten toezien op ‘verkiezingsintegriteit’. “Zij zijn overtuigd dat er fraude zal worden gepleegd. Als veel van die mensen aanwezig zijn bij stembureaus, kan dat gevaarlijk worden.”
