Volgens een nieuwe analyse van het Centre for Research on Energy and Clean Air (CREA) betaalden Hongarije, Slowakije, Frankrijk, België en Roemenië in oktober 2025 gezamenlijk 938 miljoen euro voor Russische olie en gas. Twee derde van dat bedrag ging naar aardgas, dat nog niet volledig onder Europese sancties valt en voornamelijk via pijpleidingen of als LNG wordt geleverd. De resterende som werd besteed aan olie die Hongarije en Slowakije ontvangen via de zuidelijke tak van de Drusjba-pijpleiding onder een EU-uitzondering. Hongarije was de grootste betaler met 258 miljoen euro, waarvan 175 miljoen voor gas en 83 miljoen voor olie. Slowakije volgde met 210 miljoen euro, waarvan 162 miljoen voor olie.
In de afgelopen maanden hebben de EU en de Verenigde Staten nieuwe sancties aangenomen tegen Russische olie- en gasbedrijven. Op 22 november treden Amerikaanse beperkingen in werking tegen onder meer Rosneft, Lukoil en tientallen dochterondernemingen. Daarnaast wordt uitbreiding van sancties tegen Russisch LNG overwogen, wat gevolgen kan hebben voor nieuwe leveringsroutes. Binnen de EU voorziet het 19e sanctiepakket in maatregelen tegen de “schaduwvloot” die Russische olie vervoert, evenals nieuwe beperkingen op gasimporten. Tegelijk blijft de EU vasthouden aan het plan om de invoer van Russische energie volledig te beëindigen tegen eind 2027.
Afhankelijkheid en uitzonderingen binnen de EU
Ondanks de sancties blijft de export van Russische fossiele brandstoffen een cruciale inkomstenbron voor de Russische staatskas en daarmee voor de financiering van de oorlog tegen Oekraïne. Volgens CREA daalden de maandelijkse inkomsten in oktober met vier procent, maar bedragen ze nog steeds circa 524 miljoen euro per dag – het laagste niveau sinds het begin van de grootschalige invasie, maar nog altijd substantieel. De aanhoudende import door een aantal EU-landen en staten uit het mondiale Zuiden zorgt ervoor dat Rusland zijn exportinkomsten grotendeels behoudt.
Hongarije en Slowakije maken nog steeds gebruik van de EU-uitzondering die hen toestaat olie te blijven ontvangen via de Drusjba-pijpleiding. Hierdoor blijven beide landen afhankelijk van Russische energie, wat de eenheid van het Europese sanctiekader verzwakt. Tijdens een bezoek van Viktor Orbán aan Washington kreeg Hongarije van president Donald Trump een jaar uitstel voor de toepassing van nieuwe Amerikaanse energiemaatregelen. Dit creëert tijdelijk ruimte, maar verandert niets aan de strategische noodzaak om alternatieve leveranciers te zoeken.
Effectiviteit van sancties en risico op ontwijking
De inkomsten van Rusland uit olie- en gasexporten zijn door de bestaande sancties afgenomen, maar blijven voldoende om de oorlogsinspanningen te ondersteunen. De effectiviteit van het prijsplafond wordt ondermijnd door grootschalige ontwijking via tussenpersonen en een snel groeiende schaduwvloot van olietankers buiten regulier toezicht. Daarom bespreekt de EU in het kader van een mogelijk 20e sanctiepakket strengere beperkingen op de import van Russisch LNG, evenals aanvullende maatregelen tegen schepen die olie vervoeren in strijd met bestaande regels.
Prijsdruk blijft een van de krachtigste middelen om de exportopbrengsten van Rusland te beperken, maar het succes hiervan hangt af van strikte handhaving en politieke eensgezindheid. Zonder sluiting van mazen en doortastend optreden tegen tussenhandelaren kan Rusland zijn exportstromen blijven omleiden, onder meer richting India en China. Beide landen tonen echter toenemende terughoudendheid uit vrees voor secundaire Amerikaanse sancties, wat op termijn een significante impact kan hebben op de Russische inkomsten.
Noodzaak van gecoördineerd optreden
Een doeltreffende aanscherping van het sanctieregime vereist nauwe samenwerking tussen Europese en internationale partners. Maatregelen tegen de schaduwvloot – zoals het verbieden van verzekering en financiering – kunnen de logistieke capaciteit van Rusland aanzienlijk beperken. Even belangrijk is controle op eindgebruikers om te voorkomen dat olie of gas via tussenhandelaren alsnog Europese markten bereikt.
Het afbouwen van de Russische energie-import door de EU, gecombineerd met de voorzichtigheid van grote kopers als India en China, kan de druk op Moskou structureel vergroten. Indien deze trend standhoudt, zullen lagere vraag, strengere handhaving en nieuwe sancties gezamenlijk het vermogen van het Kremlin om de oorlog te financieren steeds verder ondermijnen.
