Fabrieksarbeiders in de scheeps- en vliegtuigbouw, vleesverwerkers en de grafische industrie gaan dagelijks aan de slag. Maar het is een uitstervende beroepsgroep aangezien er steeds meer fabrieken verdwijnen in ons land.
Enkele honderdduizenden mensen werken nog in de industrie. “Het gaat hier om werknemers met een gigantische beroepstrots. Ze houden van hun werkkleding, beroep en hebben thuis zelfs kleine musea aan spullen van het bedrijf waar ze werken”, zegt arbeidssocioloog Fabian Dekker van de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Dekker sprak afgelopen jaar met tientallen klassieke fabrieksarbeiders uit verschillende sectoren en bundelde die verhalen in het boek Fabriekswerk, over de vergeten arbeidersklasse. Het gaat vooral om mannen die al jarenlang hetzelfde werk doen en zich vooral niet gewaardeerd voelen. “Deze groep levert een substantiële bijdrage aan onze economie. Maar de onzekerheid overheerst; ze zijn niet zeker meer van hun baan vanwege de verdere digitalisering en globalisering.”
De arbeidssocioloog meent dat de huidige populatie van fabrieksarbeiders de komende jaren verder zal afnemen. “Veel van deze werknemers zijn praktisch opgeleid en hebben bovendien scholingsangst. Het gaat hier om werknemers die gewoon met hun handen willen werken. Veranderen van baan zit er niet in.”
Uit cijfers van statistiekbureau CBS blijkt dat er momenteel 85.950 bedrijven zijn in de bedrijfstak industrie, waarvan de meeste zijn gevestigd in de regio Groot-Rijnmond. Ruim 70 procent is een eenmanszaak. Bij slechts veertig bedrijven werken duizend man of meer.
‘Nederland heeft geen heel grote fabrieken gehad’
Volgens Lex Heerma van Voss, bijzonder hoogleraar Economische en Sociale Geschiedenis aan de Universiteit Utrecht, heeft ons land in de eerste periode van de twintigste eeuw wel een periode gekend waarin een heel groot deel van de beroepsbevolking arbeider was in de landbouw, industrie, bouw of transport.
“Maar heel grote fabrieken waarin duizenden mensen werkten zoals in Groot-Brittannië waren in Nederland zeldzaam. Fabrieksarbeiders zijn er nog wel, maar we zijn vooral een diensteneconomie.”
Aan de kleding van arbeiders was tot aan de jaren zestig vaak goed te zien dat zij noeste arbeid verrichtten, weet Heerma van Voss. “Maar tegenwoordig is dat niet meer het geval. Kijk bijvoorbeeld naar de havens. Vroeger sjouwden havenarbeiders en dat was vies en zwaar werk. Nu zitten ze in een kraancabine. Bij ASML worden chipmachines gemaakt, maar niet door de klassieke arbeider.”
‘Fabrieksarbeider vooral symbolisch en politiek belangrijke groep’
Toch is de fabrieksarbeider nu vooral een symbolisch en politiek belangrijke groep, zegt Heerma van Voss. “Er wordt altijd gesproken over de hardwerkende Nederlander en veel mensen denken dan aan een fabrieksarbeider die met zijn handen werkt. Maar wat doen Henk en Ingrid echt? Vaak werken zij gewoon in de dienstverlening.”
Arbeidssocioloog Dekker meent dat de groep vooral behoefte heeft aan gehoord en gezien worden. “En dat gebeurt vaak niet als het bijvoorbeeld gaat over arbeidsvoorwaarden, nieuwe technologie of beloningen. Zij voelen dat er op ze neergekeken wordt. Zo van: wat doe jij met die handschoenen aan in die haven?”
