Nederland heeft het grootste aantal zonnepanelen per inwoner en die voorsprong leidt nu tot capaciteitsproblemen op het stroomnet. De oplossing daarvan kost tientallen miljarden euro’s. Maar lokale oplossingen kunnen op landelijk niveau miljarden euro’s schelen, zeggen experts.
Doordat er in Nederland steeds meer duurzame energie wordt geproduceerd, is er soms meer duurzame opwek dan verbruik. Dat zorgt voor allerlei problemen.
Bij veel zon vallen bijvoorbeeld zonnepanelen uit, doordat de netspanning te hard oploopt. En aan het begin van de avond kan het stroomnet de vraag niet bijbenen op het moment dat veel mensen tegelijk de elektrische kookplaat aanzetten en de elektrische auto gaan opladen.
“De problemen op het stroomnet zijn in feite het gevolg van het succes van de energietransitie”, zegt energieplanoloog Christian Zuidema van de Rijksuniversiteit Groningen. “De sterke groei in het aantal zonnepanelen is op zichzelf geen probleem, maar onderdeel van de oplossing. Dat levert wel allerlei groeipijnen op.”
Om die groeipijnen te verhelpen, investeren netbeheerders tot aan 2030 tussen de 60 en 100 miljard euro in de verzwaring van het stroomnet. Maar het kan goedkoper, denkt Zuidema. Oplossingen voor de problemen op het stroomnet worden volgens hem nu te vaak vanuit landelijk perspectief bekeken, terwijl een lokalere aanpak echt kan helpen.
Dynamische stroomtarieven kunnen lokale problemen veroorzaken
Een voorbeeld daarvan zijn de dynamische stroomtarieven. Bij verschillende energieleveranciers kun je nu al zo’n contract afsluiten. Je profiteert dan van lage stroomprijzen als er een groot aanbod van elektriciteit is, bijvoorbeeld op momenten met veel zon of wind. Maar je betaalt de hoofdprijs als de energievraag hoog is en de duurzame productie laag.
Dynamische prijzen stimuleren huishoudens om op bepaalde momenten elektriciteit te verbruiken en op andere momenten juist te besparen. Maar in dit economische model waarbij de prijs tot stand komt door vraag en aanbod, ontbreekt volgens Jeike Wallinga een belangrijk ander gegeven: de plaats van het energieverbruik. Wallinga is lector energietransitie aan de Hogeschool Windesheim.
Als het flink waait op de Noordzee wekken windmolens veel stroom op. Daardoor zakken de dynamische energieprijzen en wordt je gestimuleerd om dan elektriciteit te verbruiken. Maar dat kan lokaal tot problemen leiden.
Lang niet alle Nederlandse dorpen en steden hebben een rechtstreekse stroomkabel naar de windparken op zee. Maar door de lage uurprijzen worden huishoudens in die plaatsen wel gestimuleerd om op dat moment energie te verbruiken. Daardoor groeit daar de vraag harder dan het aanbod en kan het voorkomen dat een gascentrale in de buurt moet bijspringen om aan de lokale energievraag te voldoen.
Lokale energieprojecten kunnen het stroomnet ontlasten
Het stroomnet zelf kan geen energie opslaan, legt Wallinga uit. “Opgewekte energie moet direct verbruikt worden en opwek en verbruik moeten in evenwicht blijven, anders krijg je stroomstoringen.”
Lokale initiatieven, zoals een buurtbatterij, warmtenet of windmolen, kunnen er volgens Zuidema aan bijdragen dat de opwek, opslag en het verbruik dicht bij elkaar blijven. Daardoor hoeft energie niet over grotere afstanden getransporteerd te worden. Dat heeft als bijkomend voordeel dat het landelijke stroomnet minder verzwaard hoeft te worden, wat miljarden euro’s kan schelen.
Maar Zuidema ziet dat lokale energie-initiatieven regelmatig sneuvelen, omdat ze vanuit lokaal oogpunt niet rendabel zijn. Terwijl zo’n oplossing er misschien wel voor zorgt dat de netbeheerder minder hoeft te investeren. Als die besparing in de berekening wordt meegenomen, kan een lokaal initiatief opeens wel rendabel blijken.
Zitten we nog te wachten op energie slurpende industrie?
Maar iets juist níét doen, kan volgens Zuidema ook een oplossing voor problemen op het net zijn. “Bijvoorbeeld de vestiging van zware industrie of datacenters”, schetst de planoloog. “Destijds verbruikte aluminiumfabriek Aldel in het Groningse Delfzijl zo’n 1,5 procent van alle elektriciteit in ons land, maar de directe werkgelegenheid bedroeg slechts tweehonderd arbeidsplaatsen.”
“In zo’n geval kun je jezelf afvragen of de maatschappelijke kosten van het verzwaren van het net en de extra windmolens die nodig zijn voor dit soort industrie opwegen tegen de economische voordelen”, zegt Zuidema. Dat soort vragen zouden volgens de planoloog in de toekomst ook vaker gesteld moeten worden.
