Redactie
Het medicijntekort is vorig jaar met bijna 32 procent gekrompen ten opzichte van 2023. Maar dat is geen reden tot juichen, zeggen experts tegen NU.nl. «Nog ruim 4,5 miljoen mensen in Nederland worden door het tekort geraakt.»
In 2023 was er een tekort aan 2.292 verschillende soorten geneesmiddelen in Nederland. Vorig jaar daalde dat aantal tot 1.563, meldt de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP).
Maar van die daling was in de praktijk niets te merken, zegt KNMP-voorzitter Aris Prins. «Voor ons niet. Voor de patiënt niet. Voor de maatschappij niet.»
In Nederland gebruiken bijna twaalf miljoen mensen medicijnen. Van hen hadden zeker 4,5 miljoen mensen last van het tekort.
In onderstaande grafiek kun je zien dat het tekort vorig jaar een recordgrootte bereikte. De gemiddelde duur van een medicijntekort telt 104 dagen. Maar 31 geneesmiddelen zijn al een jaar of langer niet beschikbaar.
Vervangende medicatie niet altijd zonder risico
Het medicijntekort uit zich op allerlei manieren, vertelt Tijmen Hendriksen van Patiëntenfederatie Nederland. «Van kleinere gevolgen als stress, onzekerheid en vermeerdering van klachten tot grote en soms levensbedreigende situaties.»
De zorgen over het tekort zijn dan ook groot. Van de medicijngebruikers maakt 84 procent zich zorgen, blijkt uit onderzoek van het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM).
Veel mensen vragen zich af of ze volgende maand wel medicatie hebben om normaal te kunnen functioneren, zegt Hendriksen. Om die reden halen sommige patiënten hun medicijnen uit het buitenland, schrijft het IVM. «Onacceptabel», vinden artsen.
«Het gebeurt regelmatig dat er vervanging moet komen voor medicijnen die er niet zijn», vertelt Hendriksen. Dat is lang niet altijd mogelijk, schrijft de KNMP. In een op de vijf gevallen wordt een ander medicijn gebruikt. Dat kan leiden tot meer kosten en meer of andere bijwerkingen.
«Vanwege de schaarste wordt ook vaak gekozen voor een lagere dosering, waardoor veel mensen met meer pijn of klachten komen te zitten», zegt Hendriksen. In enkele gevallen wordt wel overgegaan op andere medicatie, maar is dat eigenlijk medisch onverantwoord vanwege gezondheidsrisico’s, stelt de KNMP.
Bijna tweehonderd extreem belangrijke medicijnen zijn er amper
Het gaat om allerlei soorten medicijnen waar een tekort aan is. Voorbeelden zijn antibiotica, middelen tegen kanker, astmamedicijnen en ontstekingsremmers.
Van de medicijnen waar een tekort aan is, staan 1.172 op de kritieke lijst. Dat is een lijst van geneesmiddelen die van groot belang zijn in Nederland. Daarvan zijn er 193 «vitaal». Dat zijn middelen die binnen enkele uren nodig zijn omdat een patiënt anders overlijdt.
Het probleem blijft dus «heel groot», zegt Hendriksen. Uit eerder onderzoek van de Patiëntenfederatie bleek al dat een op de drie patiënten regelmatig last heeft van het tekort. Zo zijn bepaalde ontstekingsremmers voor nierpatiënten er niet altijd. «Als die er niet zijn, moeten patiënten onmiddellijk naar het ziekenhuis.»
Waarom is er eigenlijk een medicijntekort in Nederland?
De oorzaak van het medicijntekort wordt ook wel een «veelkoppig monster» genoemd. Er zijn meerdere oorzaken, vertelt Harwin de Vries. Hij is expert in aanvoerketens van medicijnen.
Veel geneesmiddelen hebben geen patent meer. «Er is dus concurrentie, waardoor de druk op prijzen in veel landen is opgevoerd», legt De Vries uit. Om de concurrentieslag aan te gaan moeten bedrijven kosten drukken, wat vaak ten koste gaat van de robuustheid van de aanvoerketen.
Nederland is bijzonder goed in het laag houden van de prijzen, onder andere door de prijzenwet en het preferentiebeleid. Dat klinkt positief, maar er is een neveneffect: als er iets misgaat, gaan de producenten eerst leveren aan landen die meer betalen. «Nederland staat dan achteraan in de wachtrij», zegt De Vries.
Snelle oplossing niet in zicht
De oplossing voor het tekort is niet in zicht, stelt de KNMP. «Er is niet één knop waar je op kunt drukken», stelt Hendriksen. Hogere prijzen van medicijnen zouden Nederland hoger op de Europese wachtlijst zetten, denkt De Vries. «Al is daar vanwege de vergrijzing en hoge zorgkosten in ons land niet bij alle partijen draagvlak voor.»
Een andere optie is grotere voorraden aanleggen en anders inkopen. «Als we niet alleen inkopen op basis van de prijs maar ook op basis van de kwaliteit van de aanvoerketen, geef je leveranciers een reden om te verbeteren», zegt De Vries. De huidige aanvoerketens zijn efficiënt, maar niet goed bestand tegen verstoringen.
De KNMP pleit voor een aanpassing van het preferentiebeleid. De organisatie wil onder meer dat dat beleid wordt opgeschort voor medicijnen die langer dan drie maanden niet beschikbaar zijn.
Maar De Vries ziet geen «masterplan». «De aanvoerketen van medicijnen kun je niet snel veranderen. Dan moet er iets op Europese schaal gebeuren.» Volgens Hendriksen is het daarom belangrijk hoe we omgaan met het tekort. «Het tekort en veranderingen in medicatie moeten beter worden uitgelegd aan patiënten. Zij moeten weten wat de mogelijk risico’s en bijwerkingen zijn.»
