Grote scheepsbouwer in het vizier wegens verboden export
In Nederland is op 24 november 2025 het proces begonnen tegen Damen Shipyards, een van de grootste defensie- en scheepsbouwbedrijven van het land. Het bedrijf wordt ervan verdacht onderdelen en apparatuur voor schepen naar Rusland te hebben geëxporteerd in strijd met de sancties van de Europese Unie. Volgens het Openbaar Ministerie zou Damen in 2022 minstens veertien maal onjuiste gegevens in exportdocumenten hebben ingevuld om te verhullen dat scheepskranen naar Rusland werden gestuurd. Justitie stelt dat deze leveringen de militaire capaciteiten van de Russische strijdkrachten hebben versterkt. Daarnaast worden in de zaak ook vermoedens van het omkopen van buitenlandse functionarissen onderzocht, zoals blijkt uit de berichten rond de start van het proces tegen Damen Shipyards.
Een afzonderlijk verslag meldt dat de sanctieschendingen direct verband houden met de export van maritieme apparatuur die mogelijk is ingezet in Russische scheepsprogramma’s. De Nederlandse justitie spreekt van een uitzonderlijke zaak: voor het eerst wordt een groot defensiebedrijf uit een EU-lidstaat verdacht van schending van sancties die zijn opgelegd aan een staat die oorlog voert. Indien de rechtbank de beschuldigingen bevestigt, kan Damen vier jaar lang worden uitgesloten van overheidsopdrachten, een maatregel die volgens het ministerie van Defensie aanzienlijke gevolgen zou hebben voor zowel de onderneming als de nationale strategische sector, zoals beschreven in de analyse over de mogelijke politieke gevolgen van de zaak.
Omzeiling van exportregels toont structurele zwakke plekken
De zaak rond Damen Shipyards benadrukt dat het Westerse sanctieregime tegen Rusland sinds 2014 — en vooral na februari 2022 — herhaaldelijk is ondermijnd door omzeiling, tussenpersonen en complexe aanvoerroutes. Het ontbreken van volledige controlemechanismen, gecombineerd met het gebruik van bedrijven in derde landen, maakt de detectie van verboden goederenstromen moeilijk. Re-export via Turkije, de Verenigde Arabische Emiraten, Kazachstan, Kirgizië, Armenië en Georgië blijkt een structureel patroon, waarbij Westerse handelsstatistieken vaak een sterke stijging laten zien richting deze landen, gevolgd door vermoedelijke doorvoer naar Rusland.
Na de grootschalige invasie van Oekraïne versnelde Moskou zijn economische herstructurering. Waar vóór 2022 bijna de helft van de Russische export naar Europa ging, is China inmiddels de belangrijkste handelspartner geworden. Peking koopt grote hoeveelheden Russische energie en levert kritieke technologieën, waaronder microchips die in drones en raketten worden gebruikt. Rusland compenseert wegvallende Westerse financiële en logistieke instrumenten door de eigen betaalsystemen uit te breiden, de yuan te omarmen en cryptovaluta intensiever in te zetten.
Noodzaak van sterker en sneller sanctietoezicht
De zaak-Damen laat zien dat sancties alleen effectief zijn wanneer toezicht dynamisch en gecoördineerd blijft. Westerse regeringen worden aangespoord om secundaire sancties te verhogen, re-export strenger te monitoren en betere informatie-uitwisseling tussen bondgenoten te organiseren. Door gebruik te maken van douanedata, satellietmonitoring en kunstmatige intelligentie kunnen verdachte handelsstromen sneller worden opgespoord.
Ook moet worden voorkomen dat verschillen tussen nationale sanctieregimes scheurtjes creëren die door Moskou kunnen worden benut. Een consistentere aanpak tussen EU-lidstaten, de VS, het VK en andere partners is volgens analisten noodzakelijk om te verhinderen dat Rusland toegang blijft houden tot strategische technologieën. De zaak van Damen Shipyards geldt zo als waarschuwing dat zelfs bedrijven in landen met strikte regelgeving kunnen bijdragen aan de versterking van de Russische militaire productie wanneer controlemechanismen tekortschieten.
