Redactie
De overheid moet niet beloven het leven van gedupeerden van het toeslagenschandaal te ‘herstellen’, omdat ze hier helemaal niet toe in staat is. Dat is de snoeiharde boodschap van de adviescommissie die heeft onderzocht hoe de hersteloperatie kan worden vlot getrokken.
De hersteloperatie van het toeslagenschandaal is vastgelopen. De commissie noemt de operatie «onoverzichtelijk en onuitvoerbaar».
Gezinnen die de regie kwijt zijn, worden niet goed geholpen en de beloofde ruimhartigheid zit niet «als vanzelf in het DNA van de betrokken overheidsorganisaties».
De commissie doelt op het ministerie van Financiën. Daar wordt van oudsher geld opgehaald via belastingen. Ambtenaren zijn gewend om «alles zestien keer te controleren en zijn terughoudend». Dat zijn volgens de commissie goede kernkwaliteiten voor het ministerie, maar deze elementen kunnen «in de weg zitten» als het gaat om het vergoeden van schade.
De ruimhartigheid moet nu «echt op de mat worden gelegd», zegt commissievoorzitter Chris van Dam donderdag bij de overhandiging van het rapport Minder beloven, meer doen.
Ouder moet zelf stap naar herstel zetten
Het kabinet wil dat alle gedupeerde ouders eind 2027 volledig gecompenseerd zijn, maar de commissie vreest dat de hersteloperatie — als er niets verandert — vijftien tot twintig jaar gaat duren. Op dit moment zijn ongeveer 40.000 ouders erkend als gedupeerde.
Meer dan 80 procent van de ouders die zich hebben aangemeld, heeft inmiddels een integrale beoordeling gehad. De knelpunten zitten met name bij de afhandeling van de aanvullende schade, bij de bezwaren en bij het verstrekken van dossiers.
De overheid heeft «meer beloofd dan ze kan waarmaken». En dat leidt volgens de adviescommissie weer tot «nieuwe teleurstellingen».
Herstel beloven is volgens de commissie dan ook geen goed idee. De overheid kan wel «luisteren en erkennen wat ze heeft aangericht, maar het is uiteindelijk de ouder zelf die de stap naar herstel moet zetten».
Twee loketten in plaats van vijf
De commissie ziet dat stevig ingrijpen noodzakelijk is om de boel vlot te trekken. Maar, zo waarschuwt Van Dam, er is niet één briljante oplossing. «De boel moet op de kop, maar niet op de schop.»
Er zijn bijna achtduizend gedupeerden die zich hebben gemeld, omdat ze meer schade hebben geleden dan voor de hand liggende kostenposten. Zij zijn ondergebracht bij vijf verschillende loketten, zoals de Commissie Werkelijke Schade (CWS) en de Stichting (Gelijk)waardig Herstel (SGH). Deze loketten hebben hun eigen methode om te berekenen hoeveel schadevergoeding iemand krijgt.
Het gaat om mensen die bijvoorbeeld arbeidsongeschikt zijn geworden of failliet zijn gegaan als gevolg van het toeslagenschandaal. Het kan ook gaan om immateriële schade, zoals een stukgelopen relatie.
De spoedadviescommissie vindt de hulp voor dit soort slachtoffers onoverzichtelijk en stelt twee routes voor. Bij route A kunnen mensen terecht voor emotioneel herstel en het aannemelijk maken van de schade. Dit lijkt op de werkwijze van SGH, waar prinses Laurentien voorheen aan het roer stond.
Bij route B maken slachtoffers zelf aannemelijk wat hun schade is en moeten ze die zelf melden met hulp van een advocaat. Gezinnen van wie «de regie uit handen is geslagen» moeten uit dit proces worden gehaald en één hulpverlener krijgen die het overneemt.
Bezwaren hopen zich op
Er zijn inmiddels duizenden bezwaren binnengekomen bij de verantwoordelijke overheidsorganisatie voor het herstel van het toeslagenschandaal (UHT). Bezwaarmakers zijn het meestal oneens met de uitkomst van de integrale beoordeling.
Het tempo waarin de bezwaren worden weggewerkt, ligt zo laag dat ouders daar weer compensatie voor kunnen krijgen. «De afhandeling daarvan gaat ten koste van het behandelen van eerder ingediende aanvragen», schrijft de commissie.
De instroom van bezwaren moet daarom omlaag. De UHT zou ruimhartiger moeten afgaan op aannemelijke verhalen van ouders. En dwangsommen moeten afgeschaft worden, vindt de commissie.
Het is nu aan de Tweede Kamer en het kabinet om te bepalen of ze het advies van de commissie overneemt. Staatssecretaris Sandra Palmen (Toeslagen) reageerde donderdag voorzichtig positief op de aanbevelingen. «Ik voel ook de urgentie om te komen tot één schadekamer», zei ze bijvoorbeeld.
Palmen hoopt dat ze de hersteloperatie met dit rapport in de hand vlot kan trekken, maar gaf ook een winstwaarschuwing. Het opvolgen van de aanbevelingen vraagt om meer middelen. Het kabinet zal rond de voorjaarsvakantie met een inhoudelijke reactie komen.
