De Verenigde Staten hebben de sancties opgeheven tegen de Belarussische staatsluchtvaartmaatschappij Belavia. Dat maakte de speciale gezant van de Amerikaanse president, John Cole, bekend tijdens een ontmoeting met Aleksandr Loekasjenko in Minsk op 11 september. Volgens Cole was het president Donald Trump zelf die het besluit nam en opdracht gaf dit “onmiddellijk” uit te voeren. Tegelijkertijd liet Minsk 52 politieke gevangenen vrij, onder wie oppositieleider Mikola Statkevitsj.
Achtergrond van de sancties
Belavia stond sinds augustus 2023 op de Amerikaanse sanctielijst. De Europese Unie handhaaft al sinds december 2021 sancties tegen de luchtvaartmaatschappij, die volgens Brussel betrokken was bij de door Minsk georkestreerde migratiecrisis aan de buitengrenzen van de EU. Bovendien geldt er sinds mei 2021 een Europees vliegverbod voor Belavia, na de gedwongen landing van een Ryanair-toestel in Minsk en de arrestatie van journalist Raman Pratasevitsj. Voor Belavia blijven de beperkingen van de EU de zwaarste slag, omdat het grootste deel van haar routes Europese bestemmingen betrof.
Signalen richting normalisatie
Tijdens zijn bezoek overhandigde Cole Loekasjenko ook een persoonlijke boodschap van Trump, waarin de Amerikaanse president hem feliciteerde met zijn verjaardag en hem gezondheid en voorspoed toewenste. Volgens Cole wil Washington de betrekkingen met Minsk normaliseren, waarbij de opheffing van de sancties slechts “een begin” vormt. Hij verklaarde dat de VS bereid zijn verdere stappen te overwegen, onder meer op het gebied van diplomatieke aanwezigheid, met de mogelijke heropening van de Amerikaanse ambassade in Minsk.
Politieke berekening van Loekasjenko
Waarnemers zien in de vrijlating van de politieke gevangenen een bekende tactiek van Loekasjenko: concessies doen zonder zijn repressieve beleid fundamenteel te veranderen. Hoewel het een positieve stap lijkt, blijft er volgens mensenrechtenorganisaties nog steeds meer dan duizend politieke gevangenen in Belarus. Het besluit van Washington geeft Loekasjenko ruimte om zijn regime intern te legitimeren en om verdeeldheid te zaaien tussen de Verenigde Staten en de EU, die hun druk op Minsk willen handhaven.
Geopolitieke implicaties
De beslissing van Trump wordt gezien als onderdeel van zijn pragmatische diplomatieke aanpak. Enerzijds kan het de afhankelijkheid van Minsk van Moskou verminderen en Belarus positioneren als een mogelijke hefboom in bredere onderhandelingen met Rusland. Anderzijds brengt de stap risico’s met zich mee voor de eensgezinde westerse koers tegenover het regime in Minsk. Voor de Europese Unie vormt dit een dilemma: zich aansluiten bij de Amerikaanse lijn of vasthouden aan een zelfstandige strategie van druk en isolatie.
