Redactie
De VN-vredesmacht in Libanon (UNIFIL) kon niet voorkomen dat het conflict tussen Hezbollah en Israël opnieuw escaleerde. Een veelgehoorde NUjij-reactie: waarom deed UNIFIL niets? Maar het is niet reëel om ingrijpen van VN-militairen te verwachten.
Afgelopen week was er veel aandacht voor de UNIFIL-militairen. Vijf blauwhelmen raakten gewond bij verschillende acties van het Israëlische leger. Ook raakten vijftien militairen onwel door rook die vrijkwam bij explosies, toen Israëlische tanks hun kamp binnendrongen.
Volgens Israël was het de eigen schuld van UNIFIL dat er gewonden zijn gevallen. Het Israëlische leger had de VN-troepen namelijk verzocht om hun bases dicht bij de Israëlisch-Libanese grens te verlaten. UNIFIL weigerde dat.
Het nieuws rondom UNIFIL riep vragen op bij lezers. Zoals: als de militairen in gevaar zijn, mogen ze dan geen geweld gebruiken? En had UNIFIL bij eerdere overtredingen van de strijdende partijen moeten en kunnen ingrijpen?
UNIFIL is terughoudend met geweld
Tijdens vredesmissies zijn militairen van de VN in principe terughoudend met geweld, zegt Marten Zwanenburg tegen NU.nl. Hij is hoogleraar Militair Recht aan de Universiteit van Amsterdam en de Nederlandse Defensie Academie. «De mindset van zo’n vredesoperatie is traditioneel dat geweldgebruik een uiterst redmiddel is.»
«Als het gaat om zelfverdediging en er echt op militairen geschoten wordt, zullen ze ongetwijfeld geweld mogen gebruiken», zegt Zwanenburg. «Al helemaal als er niet de mogelijkheid is om terug te trekken.» Maar in alle andere gevallen zijn er doorgaans specifieke richtlijnen voor het gebruik van geweld. Die kunnen zijn opgesteld op het VN-hoofdkwartier, of door het thuisland van de militairen. En de lat om geweld te gebruiken ligt hoog, onder meer omdat de VN zelf absoluut geen strijdende partij wil worden.
Het is met de berichten van UNIFIL en het Israëlische leger moeilijk vast te stellen of er sprake was van zo’n levensbedreigende situatie. Het is niet bekend welke verwondingen de blauwhelmen opliepen door de Israëlische beschietingen van hun legerpost. Wel is bekend dat de Israëliërs bij de beschietingen schade veroorzaakten aan UNIFIL-gebouwen, voertuigen en apparatuur, zoals camera’s.
Blauwhelmen rapporteren overtredingen
Ook bij de eerdere overtredingen van VN-afspraken in Zuid-Libanon was UNIFIL terughoudend met geweld. Daarbij kan je denken aan de drone- en raketaanvallen die Hezbollah en Israël uitvoeren, de aangelegde wapenvoorraad van Hezbollah en de Israëlische inval in het zuiden van Libanon.
«De mogelijkheden van UNIFIL zijn beperkt», zegt majoor Dion Landstra, docent militaire geschiedenis bij het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH). «Het gaat namelijk om een peacekeeping-missie, die draait om het handhaven van de vrede. Dat is gebaseerd op basis van drie principes: instemming van de betrokken partijen, onpartijdigheid en minimaal gebruik van geweld.»
De UNIFIL-militairen zijn onder meer in het zuiden van Libanon om te controleren of alle partijen zich aan de afspraken van eerdere VN-resoluties houden. Dat doen ze vooral door overtredingen van die resoluties te melden aan de VN. Het is vervolgens niet aan UNIFIL om te handhaven: de Veiligheidsraad bepaalt uiteindelijk of er sancties worden opgelegd.
Mocht UNIFIL wel ingrijpen bij een aanval van een van de partijen, dan is dat in strijd met een van de principes waarop de vredesmissie is gebaseerd: de onpartijdigheid. «Als UNIFIL raketten zou neerhalen, beschermt het de facto de andere partij», zegt Landstra. «En daarmee zou het dus partij kiezen, terwijl UNIFIL er is om onpartijdig te zijn.»
Ook zonder geweld heeft aanwezigheid VN effect
Toch vindt Landstra het te kort door de bocht om de aanwezigheid van de VN-veiligheidstroepen als een mislukking te zien. «Feitelijk zou je kunnen zeggen dat het niet is gelukt om een duurzame vrede te handhaven. Tegelijk ben ik ervan overtuigd dat UNIFIL, in beperkte mate, een soort van de-escalerende werking heeft. Als Israël volledig de vrije hand had gehad, was het misschien wel erger geweest.»
Dat bleek ook het geval bij de VN-vredesmissie in voormalig Joegoslavië in de jaren negentig, waar Landstra onderzoek naar deed. De aanwezigheid van de blauwhelmen zorgde voor een vorm van de-escalatie, ook al bestond hun taak vooral uit monitoren en rapporteren.
En ook met het oog op de nasleep van een oorlog doen de blauwhelmen nuttig werk, dat een afschrikkende werking kan hebben voor strijdende partijen. «In Joegoslavië is gebleken dat dit soort observaties, van voor het oog redelijk passieve monitors, van waarde zijn bij de berechting van oorlogsmisdrijven op een later moment.»
