Ruim 35 jaar na de val van de Berlijnse Muur stemt Oost-Duitsland nog steeds anders dan West-Duitsland. De economische kloof tussen oost en west speelt een belangrijke rol, maar Oost-Duitsers voelen zich ook nog altijd ’tweederangsburgers’.
De christendemocratische CDU is overduidelijk de grootste partij geworden in West-Duitsland. Dat zie je goed in de grafiek hieronder. In deelstaat Beieren hebben burgers voornamelijk gestemd op de CSU, een zusterpartij van de CDU. Maar in het noordoosten van het land kleurt de kaart blauw. Daar is vooral de radicaal-rechtse partij AfD populair.
Duitse verkiezingsuitslag 2025
Dat de verschillen tussen oost en west zo groot zijn, heeft volgens experts meerdere oorzaken. Eén daarvan is het economische aspect. “West-Duitsland heeft tijdens de koude oorlog veel kapitaal kunnen opbouwen, maar het oosten kon na de jaren negentig op nul beginnen. Er is nog steeds een zekere achterstand”, vertelt Ton Nijhuis aan NU.nl Hij is hoogleraar Duitslandstudies aan de Universiteit van Amsterdam en directeur van het Duitsland Instituut.
“Duitsland heeft ongelooflijk veel geprobeerd te investeren in het oosten om het welvaartspeil op hetzelfde niveau te krijgen”, legt universitair hoofddocent en hoogleraar Georgi Verbeeck uit. “Maar die investeringen hebben te weinig het verwachte effect gehad.”
Het gemiddelde maandinkomen van werknemers in het oosten ligt honderden euro’s lager dan in het westen. “Oost-Duitsland is minder competitief, waardoor de lonen achterblijven”, zegt Verbeeck. Ook zijn er in het oosten gebieden die leeglopen qua inwoners. “Dat verklaart de blijvende economische achterstand van de Oost-Duitse regio in het geheel.”
Voor dit artikel sprak met de volgende experts:
- Georgi Verbeeck: Universitair hoofddocent Moderne Geschiedenis & Politieke Cultuur aan de Universiteit Maastricht en hoogleraar Duitse Geschiedenis aan de KU Leuven.
- Maurits Meijers: Universitair hoofddocent Politicologie aan de Radboud Universiteit, gespecialiseerd in politieke representatie.
- Ton Nijhuis: Hoogleraar Duitslandstudies aan de Universiteit van Amsterdam en directeur van het Duitsland Instituut.
‘Tweederangsburgers’ en zelfreflectie spelen een rol
Het is niet de enige reden waarom het stemgedrag verschilt. “Oost-Duitsers voelen zich nog altijd tweederangsburgers”, vertelt Nijhuis. De andere experts beamen dat. “De gedachte is: de politieke zwaartekracht ligt in het westen en wij krijgen de kruimels. Of dat terecht is of niet maakt niet uit, die gedachte blijft een rol spelen”, meent Verbeeck. “Anti-establishmentpartijen (partijen die zich tegen de gevestigde orde keren, red.) die daarop inspelen en zeggen ‘wij luisteren wel’ doen het dan goed.”
Ook zelfreflectie na de Tweede Wereldoorlog telt mee. Oost- en West-Duitsland zijn de oorlog op een heel andere manier gaan herdenken, legt universitair hoofddocent Politicologie Maurits Meijers uit. “West-Duitsland is na de oorlog veel meer gaan kijken naar de schuldvraag. Wat betekenen die extreemrechtse ideeën voor onze geschiedenis? Dat is totaal afwezig geweest in Oost-Duitsland.”
Nijhuis ziet dat ook. “West-Duitsland is dag in dag uit bezig geweest met het verwerken van het verleden en met zelfreflectie op racisme, antisemitisme en vreemdelingenhaat. Ze weten tot wat voor ellende dat kan leiden.” In de ogen van het communistische Oost-Duitsland was er niets fout, legt hij uit. “De verwerking van het verleden en die constante zelfreflectie kennen ze niet in Oost-Duitsland, waardoor er ook niet zo snel een schaamtegevoel ontstaat.”
Daarnaast speelt socialisatie een rol, meent Meijers. Dat is het proces waarbij iemand bewust en onbewust normen en waarden aanleert. “We weten uit onderzoek dat mensen in de leeftijd van 15 tot 25 jaar socialiseren. Die periode heeft heel veel invloed op je mening”, licht de universitair hoofddocent toe. “Mensen die zijn opgegroeid in een dictatuur zullen op latere leeftijd vaak minder steun hebben voor een democratie. En AfD is in die zin ook een aanval op hoe de liberale democratie werkt.”
Bij veel jongeren die na het communistische tijdperk zijn opgegroeid, speelt het ‘wij blijven achter’-idee een rol. Dat komt volgens Meijers door “een gebrek aan vertrouwen in de overheid en een gevoel dat de democratie haar verwachtingen niet heeft waargemaakt”.
Waarom is AfD zo populair?
Hoewel AfD vooral in Oost-Duitsland populair is, is de partij overal in het land gegroeid. Die stijging is ook in veel westerse delen te zien. Maar dat de kaart juist in het oosten zo blauw kleurt, heeft volgens Verbeeck te maken met het anti-establishment. “AfD is, wat veel mensen en linkse partijen liever niet horen, echt de partij van arbeiders en werklozen geworden. En het zijn vooral zij die het hardst worden getroffen door de economische ongelijkheid tussen oost en west.”
Meijers ziet dat anders. “Het voornaamste punt zit in de normen en waarden”, denkt hij. Volgens de universitair docent heeft Oost-Duitsland minder ervaring gehad met migratie, terwijl er in West-Duitsland al veel mensen waren met verschillende culturele achtergronden.
“In Oost-Duitsland is het idee van een liberale democratie en het op waarde schatten van maatschappelijke diversiteit in grote delen van de samenleving afwezig. Als er dan een partij is die heel sterk gericht is op anti-immigratie, werkt dat heel goed. Ik denk dat dit vooral een breder signaal is van politiek wantrouwen en van de normen en waarden van hoe een samenleving eruit moet zien.”
