Een hardnekkige storing bij Defensie hield woensdag vliegtuigen aan de grond en zorgde bij verschillende overheidsdiensten voor problemen. De oorzaak is inmiddels bekend, maar het voorval maakt eens te meer duidelijk hoe kwetsbaar onze digitale maatschappij is.
Premier Dick Schoof noemde de storing woensdagmiddag “op zijn minst ontzettend vervelend”. Maar elk computersysteem is in theorie kwetsbaar. “Telefoons doen het ook weleens niet. Zo is het ook met systemen”, zei Schoof. “Je weet dat je het nooit helemaal 100 procent zonder fouten krijgt. Maar het moet eigenlijk wel.”
Ook minister David van Weel (Justitie) liet van zich horen. Hij zei dat de storingen vooral voor ongemak zorgen. “Ook bij Defensie kan er een storing zijn”, zei hij. “Het hoeft dus ook geen aanval te zijn. Get used to it, zou ik zeggen.”
De reacties vanuit de overheid schoten in het verkeerde keelgat bij Bert Hubert, techexpert en oud-toezichthouder van de inlichtingendiensten. De overheid heeft de ernst van de situatie niet in de gaten, zegt hij. Volgens Hubert is het heel erg wat er aan de hand is. “Maar de reactie erop is nog veel erger. Zo van: dit gebeurt weleens.”
Hubert vergelijkt het met airbags in de auto. Als die het niet doen, kun je wel door blijven rijden, zegt hij. “Maar je moet geen ongeluk krijgen. Dus het feit dat de kustwacht vandaag al de hele dag onbereikbaar is, betekent dat er nu geen schip moet zinken.”
Sneller weerbaar worden
Of het gaat om een cyberaanval of een foutje in de software doet er eigenlijk niet toe, vinden experts. Want in beide gevallen kan het de samenleving ontwrichten. Dat gebeurde vorige maand nog, toen een verkeerde update bij cybersecuritybedrijf CrowdStrike wereldwijd 8,5 miljoen computers platlegde. Toen viel het vliegverkeer op nog grotere schaal stil en moesten ziekenhuizen operaties afzeggen. Zover kwam het vandaag niet.
Er zijn nog veel meer systemen waar veel partijen gebruik van maken, zegt Dave Maasland. De directeur van cybersecuritybedrijf ESET Nederland waarschuwt dat de digitalisering van de samenleving een belangrijk onderwerp is, wat hoger op de agenda van de overheid moet komen. “De grootste fout zou zijn als we niet leren van wat er vandaag gebeurd is”, zegt hij.
Maasland is het eens met Schoof als hij zegt dat een digitale wereld niet 100 procent veilig kan zijn. “Juist daarom is weerbaarheid zo belangrijk”, zegt cybersecurityexpert. “Hoe reageer je op een aanval of systeemfout en hoe snel ben je vervolgens weer terug bij de normale situatie?”
‘Systemen zijn veel te ingewikkeld geworden’
Dat ging woensdag volgens Hubert niet snel genoeg. Dinsdagavond maakte de kustwacht al melding van een storing via een bericht op X. “Ik had verwacht dat de overheid direct zou opschalen en dat ik vanmorgen wakker zou worden met op zijn minst een lijst van wat er allemaal kapot was”, zegt Hubert. “Maar deze middag zijn we nog steeds aan het bekijken waar de fout precies zit.”
De netwerken bij overheden en bedrijven zijn in de loop der jaren veel te ingewikkeld geworden, verzucht hij. En ze zijn te vaak verbonden aan de cloud. “We moeten voor kritieke afdelingen simpele systemen gebruiken en meer eigen expertise gebruiken”, zegt Hubert. “Er moeten altijd tientallen mensen aanwezig zijn die uit hun hoofd weten hoe het werkt. Zodat er in geval van nood mensen beschikbaar zijn die snappen waar de fout zit en wat er moet gebeuren om het op te lossen.”
Daarnaast is er op het gebied van communicatie veel te winnen, denkt Maasland. Volgens hem duurt het erg lang voordat er meer informatie over de problemen naar buiten komt. Die komt vervolgens ook nog vanuit verschillende hoeken. “Het Nationaal Cyber Security Centrum kwam met een bericht op X, de Veiligheidsregio Utrecht brengt via zijn eigen kanaal informatie naar buiten en Defensie komt ook met een bericht. Maar wie neemt nu de leiding?”
Hubert verwacht op korte termijn geen verbetering vanuit het huidige kabinet. “Binnen de overheid heeft vrijwel niemand enig besef van computers of interesse daarin”, zegt hij. “De reden dat ik dat zo stevig zeg, komt door wat er vandaag is gebeurd. De mensen die nu zeggen: ‘wen er maar aan’, die vallen door de mand.”
