Is Rusland inderdaad verantwoordelijk voor het neerhalen van MH17 en het enorme leed dat daarmee is veroorzaakt? Die vraag beantwoordt het Europees Hof voor de Rechten van de Mens vandaag, elf jaar na de ramp. Daarbij kwamen 298 mensen om het leven kwamen, onder wie 196 Nederlanders.
Het is voor het eerst dat een internationale rechter oordeelt in hoeverre het incident Rusland te verwijten valt. Eerder stelde het hof al vast dat Rusland het feitelijk voor het zeggen had in het meest oostelijke stukje van Oekraïne, waar MH17 in 2014 werd neergeschoten. Daarom is de zaak die Nederland heeft aangespannen in behandeling genomen en volgt nu een uitspraak.
Tegelijkertijd zal het hof in Straatsburg oordelen over drie klachten van Oekraïne. Die hebben te maken met het Russische optreden in hun land in 2014 en over de oorlog sinds 2022. Daarbij heeft Rusland zich schuldig gemaakt aan nog veel meer mensenrechtenschendingen, betoogt Oekraïne. Het hof besloot deze zaken samen te voegen.
Steun aan nabestaanden
In 2020 startte Nederland de procedure bij het Europees Hof over MH17. Het kabinet vindt dat Rusland mensenrechten heeft geschonden, omdat het land de raket leverde waarmee het passagiersvliegtuig is neergeschoten en de dienst uitmaakte binnen de strijdgroepen die het wapen gebruikten.
Bovendien weigerde Rusland na de ramp mee te werken aan internationaal onderzoek en verspreidde het desinformatie over de oorzaak van de vliegtuigcrash. Dat is volgens Nederland allemaal in strijd met het Europees mensenrechtenverdrag. De klacht is bedoeld als steun in de rug voor nabestaanden, die volgens Nederland extra leed hebben ervaren door alle Russische tegenwerking.
Europees Hof
Bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens zijn 46 landen aangesloten. Het staat los van de Europese Unie.
Bij het hof kunnen zowel burgers als staten terecht voor schendingen van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Dat is door alle aangesloten landen ondertekend.
Tot 2022 was ook Rusland aangesloten bij het hof, maar na de inval in Oekraïne werd het land eruit gezet.
De nabestaanden willen erkenning dat het inderdaad Rusland was dat de moord op bijna 300 onschuldige mensen mogelijk maakte. Een klein groepje nabestaanden is vandaag ook in Straatsburg aanwezig bij het vonnis.
Zij hebben zelf ook procedures aangespannen bij het mensenrechtenhof. De rechters zullen daar later over oordelen.
Wapensteun
In 2022 stond Nederland voor het eerst tegenover Rusland in de rechtszaal van het Europees Hof. Rusland bleef daar iedere betrokkenheid bij het neerstorten van MH17 ontkennen.
Het internationale rechercheteam dat de MH17-ramp onderzocht, stelde wel degelijk Russische betrokkenheid vast, net als later de rechtbank in Den Haag. Zo hadden leiders van strijdgroepen in Oost-Oekraïne contact met functionarissen in en rond het Kremlin. Zij vroegen hen om wapensteun en kregen die ook.
MH17
Op 17 juli 2014 werd vlucht MH17 neergeschoten boven het oosten van Oekraïne. Daar werd toen zwaar gevochten tussen pro-Russische eenheden en het Oekraïense leger.
Het overvliegende passagierstoestel van Malaysia Airlines werd geraakt door een Buk-luchtdoelraket en stortte neer. Alle inzittenden kwamen om het leven.
Ramp met de MH17, een terugblik
In de Nederlandse strafzaak die volgde, werden twee Russen en een Oekraïner bij verstek tot levenslange gevangenisstraffen veroordeeld. De rechtbank achtte bewezen dat zij een raketinstallatie uit Rusland lieten komen om er een vliegtuig mee neer te schieten. Mogelijk werd het passagierstoestel vol vakantiegangers aangezien voor een vliegtuig van het Oekraïense leger, maar dat is nooit met zekerheid vastgesteld.
“Het is goed geweest dat de strafrechter zich in Nederland heeft uitgesproken over de uitvoerders, maar het grotere verhaal is de rol van Rusland”, zegt advocaat Flip Schüller, gespecialiseerd in mensenrechtenzaken en betrokken bij de MH17-klacht. “Deze rol moet door een internationale rechter worden vastgesteld.”
Geschiedschrijving
De uitspraak van het Europees Hof wordt daarom beschouwd als een belangrijk moment. Het draagt bij aan de geschiedschrijving en het tegengaan van desinformatie, zegt Marieke de Hoon, hoofddocent aan de Universiteit van Amsterdam en deskundige in internationaal recht. “Dat goed gedocumenteerd en objectief wordt vastgesteld wie verantwoordelijk is, kan voor volgende generaties ontzettend belangrijk zijn.”
Het hof moet ook oordelen over de Russische weigering om mee te werken aan onderzoek na de MH17-ramp en of het tegenwerken van Rusland extra leed heeft veroorzaakt. Voor nabestaanden is dat een belangrijk punt, zegt De Hoon. “Het gaat hen niet alleen om het neerhalen zelf, maar ook om de opstelling van Rusland die extra grievend is.”
Schade
Als Rusland inderdaad schuldig wordt bevonden, kan het Europees Hof een schadevergoeding opleggen. De kans dat Rusland die vervolgens ook betaalt, lijkt overigens minimaal.
Toch is de uitspraak van het Europees Hof cruciaal, benadrukt ook advocaat Schüller. “Omdat Rusland ook moreel verantwoordelijk moet worden gehouden.”
