Veel koppen in het voetbal hangt samen met een verhoogd risico op dementie. Hoofdcontact moet daarom beperkt worden, zowel bij profvoetballers als amateurs. Dat concludeert de Nederlandse Gezondheidsraad in een vandaag gepubliceerd advies, op aanvraag van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS).
Hoewel een direct verband tussen veel koppen en chronisch hersenletsel moeilijk is aan te tonen, zijn alle beschikbare onderzoeken volgens een commissie van experts die de Gezondheidsraad instelde overtuigend genoeg. Ook vond de Gezondheidsraad aanwijzingen dat veel koppen samenhangt met een verhoogd risico op ALS en de ziekte van Parkinson.
Wat gebeurt er bij een kopbal?
Neuroloog-intensivist Marcel Ariës, van Maastricht UMC: “Als je kopt krijgen je hersenen, die in een laagje vocht in de schedel drijven, een optater. Een harde kopbal heeft impact op kwetsbaar hersenweefsel. Er kunnen kleine bloedingen ontstaan en hersencellen kunnen beschadigd raken in gebieden die je nodig hebt voor je geheugen of het aansturen van je lichaam.”
Na de zomer komt de Nederlandse Sportraad met advies over concrete acties die de overheid kan nemen. Een leeftijdsgrens voor koppen, zoals in andere landen, is goed mogelijk.
Hoewel de Gezondheidsraad benadrukt dat sporten goed is voor de gezondheid, is veel koppen dat dus niet. Topvoetballers (prof of topamateur) lopen 2 tot 3 keer meer risico op dementie. Verdedigers lopen het meeste risico, keepers het minste. Hoe dat bij de amateurs zit is niet goed onderzocht. De Gezondheidsraad schat dat het risico bij hen in het algemeen lager zal zijn, omdat ze gedurende hun leven minder vaak koppen.
Hoeveel zorgen moeten voetballers zich maken? “Ze moeten vooral blijven voetballen”, benadrukt Karien Stronks, voorzitter van de Gezondheidsraad. “Als je je zorgen maakt om dementie is het juist belangrijk om te bewegen, dat verlaagt het risico op dementie. Maar koppen is een element dat extra risico’s met zich meebrengt.”
Van elke duizend dementiegevallen, zijn er vier toe te schrijven aan topvoetbal en vijf aan amateurniveau. Als het koppen helemaal uit het voetbal zou verdwijnen, dan kunnen daarmee onder Nederlandse profvoetballers naar schatting 86 gevallen van dementie per jaar worden voorkomen, stelt de Gezondheidsraad. Daarmee zouden zes op de tien gevallen van dementie bij profvoetballers voorkomen kunnen worden.
Dood oud-prof Wout Holverda
Van een harde klap tegen het hoofd kan je koppijn krijgen, duizelig worden, of het bewustzijn verliezen. Maar de meeste voetballers hebben hoofdcontact zonder merkbare gevolgen. Het advies richt zich dan ook vooral op de langetermijngevolgen van veel koppen. Daar kan je pas tientallen jaren later wat van merken.
Zo werd na de dood van Wout Holverda in 2021 vastgesteld dat hij was overleden aan de gevolgen van CTE, ook wel ‘boksersdementie’ genoemd. Dat is een ziekte die vooral voorkomt bij sporters en ontstaat door herhaaldelijk hoofd- en hersenletsel. Holverda was in de jaren tachtig de kopsterke spits van Sparta, die vaak scoorde met het hoofd. Hij werd niet ouder dan 63.
Om het aantal kopballen te verminderen, beschrijft de Gezondheidsraad allerlei maatregelen, zoals minder koppen op trainingen en ballen op hoge snelheid vermijden. Daarvoor zijn spelregelwijzigingen essentieel, zoals een verbod op de lange uittrap van de keeper, een bal die vaak hard aankomt op het hoofd.
Kopverbod bij jeugd in andere landen
In België en de Verenigde Staten geldt een verbod op kopballen in het jeugdvoetbal onder 10 jaar, in Engeland onder 11, in Schotland en Noord-Ierland onder 12.
In Engeland geldt voor profvoetballers een officiële limiet van maximaal tien high force-kopballen per week tijdens trainingen. Amateurs moeten het oefenen van kopballen, van welke snelheid dan ook, beperken tot maximaal tien keer per sessie per week.
In Schotland mogen ze in het profvoetbal een dag voor en een dag na een wedstrijd niet meer koppen op de training. Zo krijgt het hoofd wat langer rust.
Verder worden het spelen met een lichtere bal aangeraden en het verbeteren van motorische vaardigheden bij spelers. Tot slot moet er meer voorlichting komen voor ouders, kinderen, trainers, scheidsrechters en sportorganisaties over de risico’s van hoofdcontact door sporten.
Vrouwen en kinderen extra kwetsbaar
Voor vrouwen, kinderen en parasporters vraagt de Gezondheidsraad extra aandacht. Onder hen is veel minder wetenschappelijk onderzoek gedaan. Wel zouden vrouwelijke sporters een hoger risico lopen op traumatisch hersenletsel dan een man, zoals een hersenschudding.
Zo blijkt uit verschillende onderzoeken dat per 1000 wedstrijden bij mannelijke voetballers een hersenschudding 1,07 keer voorkomt, bij vrouwen was dit 1,48 keer. Dat verschil kan ermee te maken hebben dat de nekspieren van vrouwen minder ontwikkeld zijn en de bal minder geschikt is voor hun hoofd. Mogelijk spelen ook hormonale verschillen een rol.
Kinderen zijn extra kwetsbaar omdat het lichaam en hersenen nog niet zijn volgroeid. Vooral tussen de 10 en 15 jaar wordt er relatief vaak gekopt tijdens een training. De Gezondheidsraad adviseert voor hen verdergaande maatregelen.
Belangrijkste doodsoorzaak
Dementie is al jaren een zorg voor de overheid. De hersenziekte ontwikkelt zich tot de belangrijkste doodsoorzaak in Nederland én tot de duurste aandoening, schreef toenmalig zorgminister Hugo de Jonge in 2020 aan de Tweede Kamer.
In 2024 meldden dementie-specialisten in het toonaangevende medische tijdschrift The Lancet dat traumatisch hersenletsel een van de risicofactoren is die je kan aanpakken om dementie te voorkomen.
Spoedeisende hulp druk met hersenletsel door sport
In 2023 bezochten in Nederland 3300 mensen de spoedeisende hulp in verband met traumatisch (direct merkbaar) hersenletsel door sport. In 600 gevallen betrof het traumatisch hersenletsel door voetbal. Volgens de Gezondheidsraad geven deze cijfers een onvolledig beeld, omdat alleen de ernstigste gevallen naar de spoedeisende hulp werden gebracht.
