Redactie
Fundamentalistische hardliners hebben het Iraanse regime stevig in handen. De grootste bedreiging voor hun macht is niet een oorlog met Israël, zegt Iran-deskundige Saeid Golkar tegen NU.nl. Ze moeten zich meer zorgen maken over de woede van hun eigen volk.
«Het Iraanse regime is in de afgelopen jaren steeds agressiever en roekelozer geworden», zegt Golkar. De internationaal prominente kenner geeft onder meer les aan de Amerikaanse University of Tennessee at Chattanooga.
Dat was bijvoorbeeld te merken na het Israëlische bombardement op het Iraanse consulaat in Damascus, begin deze maand. Iran lanceerde op 13 april voor het eerst een directe aanval op Israël.
Ook in eigen land laten de Iraanse hardliners zich volop gelden. De dood van Mahsa Amini na haar arrestatie door de moraliteitspolitie leidde in 2022 tot massaprotesten. Die werden met bruut geweld neergeslagen. De gehate religieuze politie werd zo’n acht maanden van straat gehaald, maar is sinds vorig jaar terug. De hardliners willen nu dat de wet rond hoofdbedekking voor vrouwen weer streng wordt gehandhaafd.
De Iraanse bevolking heeft niet alleen te lijden onder zware onderdrukking. Jaren van mismanagement door het regime hebben de Iraanse economie in een ravijn gestort. De Iraanse munt (de rial) is zwak en de inflatie torenhoog.
Sjiitische fundamentalisten zitten aan de knoppen
«Traditioneel worden politieke partijen in Iran gelabeld als hervormers of conservatieve hardliners», zegt Golkar. Dat was altijd al relatief, aangezien de betrokkenen allemaal deel uitmaakten van dezelfde kleine politieke elite. Maar sinds 2019 zijn de labels hun betekenis helemaal kwijt. «Iraniërs kwamen geleidelijk tot de ontdekking dat er geen verschil meer is: het is allemaal toneelspel van het regime.»
De Iraanse opperleider, ayatollah Ali Khamenei, verklaarde in 2019 dat de verdere ‘islamisatie’ van Iran het belangrijkste nieuwe doel van het regime was. «Daarna werd iedereen behalve de radicale hardliners op een zijspoor gezet.»
Bij de hardliners is het Paydari Front de dominante politieke beweging. Het zijn sjiitische fundamentalisten die «volledig worden gestuurd door hun ideologie», zegt Golkar. «Niet alleen willen ze een puur islamitische samenleving creëren, ze willen dat met geweld doen.»
De Paydari geloven dat een vernietigende oorlog in het Midden-Oosten in de nabije toekomst zal leiden tot de komst van hun verlosser, Imam Zaman. Dat zal volgens hen het einde der tijden inluiden. Ze zijn fel anti-westers.
In de afgelopen 25 jaar drongen de Paydari de Islamitische Revolutionaire Garde binnen, de belangrijkste militaire organisatie in Iran. Onder president Ebrahim Raisi, in het zadel sinds 2021, namen ze ook het ambtelijk apparaat over.
Spectaculaire aanval, met weinig effect
Een mogelijke oorlog met Israël en zijn bondgenoten is niet de grootste bedreiging voor het Iraanse regime, legt Golkar uit. Na de aanval op Israël vreesde de internationale gemeenschap dat het daarop zou uitlopen.
De Iraanse hardliners waren zich ook bewust van dat risico en maakten een berekening. «Ze weten dat de Israëlische regering onder enorme binnenlandse en internationale druk staat vanwege de Gazaoorlog. Dat Israël en de VS geen oorlog met Iran willen. Daarom vonden ze dit het juiste moment om te laten zien: wij hebben de capaciteit om aan te vallen en zullen dat ook doen.»
De kans is groot dat Teheran is weggekomen met die rekensom. De aanval zag er spectaculair uit, maar had weinig effect. Israël heeft een respons beloofd, maar wordt tot kalmte gemaand door zijn bondgenoten. Een nieuwe oorlog lijkt toch nog niet voor de deur te staan.
Volgens Golkar is de situatie in Iran zelf veel gevaarlijker voor het regime. «In de meest rooskleurige voorstelling van zaken voor het regime heeft dat de steun van 15 procent van de Iraanse bevolking», zegt Golkar. De Iraniërs die na de aanval de straat op gingen om die te vieren — beelden die de wereld rondgingen — behoren tot die kleine minderheid. «85 procent wil dat de Islamitische Republiek verdwijnt. De meeste mensen beschouwen het regime niet eens als Iraans, maar als een soort bezettingsmacht.»
Ook hier maken Khamenei en de zijnen een berekening. «Ze denken dat ze op basis van die 15 procent de rest kunnen onderdrukken en het land kunnen regeren.»
Crisis kan Iraanse bevolking het laatste zetje geven
De crisis rond Israël heeft de verhoudingen in Iran duidelijk verder op scherp gezet. De economie zakte subiet verder in het slop: de Iraanse rial bereikte een nieuw dieptepunt ten opzichte van de Amerikaanse dollar. De vrees voor een oorlog met Israël en de VS hield ook veel gewone Iraniërs uit hun slaap.
Het regime reageert zoals verwacht, zegt Golkar. «Mensen die zich kritisch uitlaten, worden massaal opgepakt. De moraliteitspolitie is sinds de aanval ook een nieuw straatoffensief begonnen. Op één dag, afgelopen dinsdag, werden in Teheran meer dan zevenhonderd vrouwen gearresteerd.»
Golkar vertelt dat op muren in Teheran graffiti opduikt met boodschappen als ‘Val hen aan, Israël, de Iraniërs staan achter jullie!’.
«Veel Iraniërs juichen een Israëlische aanval inderdaad toe, zolang die is gericht op de machtsbasis van het regime. Als de Israëliërs een doel treffen dat daarmee in verband wordt gebracht, bijvoorbeeld het kantoor van Khamenei in Teheran, zou dat een nieuwe volksopstand kunnen ontketenen. Gewone Iraniërs zijn inmiddels zo kwaad dat ze zoeken naar elke kans die ze kunnen pakken.»
Bron: NU.nl
