Redactie
Na de moord op Hamas-leider Ismail Haniyeh eind juli kondigde Iran een vergeldingsaanval op Israël aan. De spanning onder de Israëlische bevolking liep op en het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken kleurde het reisadvies rood. Toch blijft de vergeldingsaanval uit.
Daarvoor kunnen verschillende overwegingen zijn, zegt Midden-Oostenexpert Paul Aarts tegen NU.nl. “Het waarschijnlijkste is dat er in Iran nog niet één mening is gevormd over hoe en op welk moment de aanval moet plaatsvinden.”
De Islamitische Revolutionaire Garde wil vooral sterk en hard terugslaan. Maar de kersverse Iraanse president Masoud Pezeshkian en het ministerie van Buitenlandse Zaken willen juist niet meteen een grote aanval, maar een beperkte actie, legt Aarts uit. “Het hele Midden-Oosten hangt namelijk een grootschalige oorlog boven het hoofd en daar is niemand bij gebaat.”
Wanneer de aanval zal plaatsvinden, is nog maar de vraag. “Het had al kunnen gebeuren, het kan nu gebeuren tijdens dit interview, maar ook pas over een aantal dagen of weken”, zegt Aarts. Het blijft speculeren volgens de expert. “De beslissingen worden in Teheran genomen.”
Een andere, minder belangrijke verklaring voor het uitblijven van een tegenactie, is dat Iran er misschien baat bij heeft dat Israël voor langere tijd in onzekerheid verkeert. “Dat verhoogt de spanning bij de Israëliërs.”
Internationale gemeenschap zet druk op Iran om aanval te matigen
Daarbij oefent de internationale gemeenschap druk uit op Iran, stelt Peter Malcontent. Hij is universitair docent geschiedenis van de internationale betrekkingen aan de Universiteit Utrecht. De wereld zit niet te wachten op een grote oorlog in het Midden-Oosten. “Daarom wordt er achter de schermen veel ‘gewheeld en gedeald’ met Iran.”
Als de kans op een groot conflict blijft groeien, kan het zijn dat zowel de Verenigde Staten (bondgenoot van Israël) als Iran ineens betrokken zijn en dat willen beide landen niet. “Om dat kracht bij te zetten, zien we veel troepenverplaatsingen van de VS. Ook met geavanceerde gevechtsvliegtuigen en een extra vliegdekschip. Dat is om aan Iran te laten zien wat de VS in huis heeft”, zegt Malcontent.
Bovendien heeft Iran maar een aantal bondgenoten, waaronder China en Rusland. “Het zou goed kunnen dat zij achter de schermen tegen Iran zeggen dat het land zijn acties moet matigen. Zij zitten ook niet te wachten op een grootschalige oorlog”, denkt Malcontent.
Een andere verklaring voor het uitstellen van een vergeldingsactie kunnen de vredesonderhandelingen tussen Israël en Hamas van komende donderdag zijn. “Mocht daar een staakt-het-vuren worden afgesproken, dan wil Iran dat eigenlijk niet dwarsbomen.”
Moord op Haniyeh dwingt Iran tot antwoord
Maar dat er een vergeldingsactie zal komen, is volgens de experts vrijwel zeker. “Het is heel onwaarschijnlijk dat er niets gebeurt en dat Iran dit zal laten gaan. Dat zou tot gezichtsverlies van Iran leiden en een smet op het blazoen zijn”, zegt Aarts. Maar zo’n aanval kan natuurlijk wel op een later moment plaatsvinden.
Het moet volgens van Aarts wel iets van betekenis hebben. “De schade die Iran met de moord op Haniyeh heeft opgelopen, is te groot om geen vergelding te hebben”, stelt hij. Volgens Malcontent is het daarom moeilijk voor de internationale gemeenschap om Iran te bewegen tot het matigen van een tegenaanval.
Haniyeh was de politiek leider van Hamas die op bezoek was in Teheran tijdens de inauguratie van Pezeshkian. Daar kwam Haniyeh om het leven door een explosie. Dit had volgens Aarts niet mogen gebeuren. “Er is een heel gevoelige tik uitgedeeld. Het is een blamage voor Iran. Dat dwingt tot een antwoord.”
Mogelijk zal Iran zelf de touwtjes in handen nemen en een soortgelijke aanval uitvoeren, zoals in april ook gebeurde. Israël heeft toen het Iraanse consulaat in Syrië gebombardeerd. Daarbij kwamen meerdere mensen om het leven, onder wie een aantal hoge functionarissen. Daarop stuurde Iran honderden drones en raketten naar Israël.
Iran speelt vergelding waarschijnlijk via andere milities
“Het is overigens niet zeker dat Iran de vergeldingsactie zelf zal uitvoeren. Mogelijk gebeurt dat via een gecoördineerde actie van geallieerde milities in Libanon, Syrië, Irak en Jemen”, zegt Aarts.
“De Libanese militie Hezbollah heeft trouwens voldoende reden om tot een aanval op Israël over te gaan; het heeft beslist geen verzoek – laat staan een order – vanuit Teheran nodig. Zij hebben onlangs hun tweede man verloren, en hebben dus voldoende reden om een vergelding vanuit henzelf te doen.”
Dat is volgens Aarts dan ook niet onaannemelijk. Er vinden dagelijks schermutselingen plaats, maar het wachten is op een grotere aanval. De kans bestaat dat het uitloopt op een behoorlijk conflict in het noorden van Israël.
Het is voor Iran namelijk heel riskant om zelf aan te vallen, stelt Aarts. “Als Iran Israël aanvalt, is de kans heel groot dat Israël dat met grote acties zal beantwoorden. Bovendien zal de VS zich ermee gaan bemoeien.”
Iran weet dus dat het dan sowieso de zwakkere partij is. Het is voor Iran dus makkelijker om het via milities in het buitenland te spelen. “Bovendien zit niemand in de regio – behalve misschien de Israëlische premier Benjamin Netanyahu – te wachten op een grote oorlog. Maar Israël heeft met de moord op Haniyeh wel een stapje in die richting gezet.”
