Redactie
Europese leiders kwamen deze week bijeen voor een spoedberaad over Oekraïne: moet er een Europese vredesmacht worden ingezet? Dat zorgde voor vragen bij NU.nl-lezers. Hoe zit het eigenlijk met de dienstplicht in Nederland? Wie kan er worden opgeroepen – en in welke situatie?
1. Is de dienstplicht in Nederland afgeschaft of niet?
In tegenstelling tot wat veel mensen denken, is er nog steeds een dienstplicht in Nederland voor mensen tussen de 17 en 45 jaar oud. Er is alleen geen opkomstplicht, schrijft de Rijksoverheid. Die is sinds 1 mei 1997 afgeschaft. Dat wil zeggen dat de dienstplicht sindsdien niet actief is en dienstplichtigen in principe niet meer worden opgeroepen. Maar in uitzonderlijke situaties kan de overheid toch anders besluiten. Dat is bijvoorbeeld bij een grote dreiging, zoals een oorlog.
2. Hoe zou dat dan werken en voor wie geldt het precies?
De dienstplicht geldt voor alle mannen tussen de 17 en 45 jaar oud – en voor een deel van de vrouwen, maar dat komt zo. Als je achttien jaar oud wordt, ontvang je een brief op de deurmat waarmee je automatisch bent ingeschreven voor de dienstplicht. Er staat in dat de overheid je zou kunnen oproepen in heel uitzonderlijke situaties. Als dat daadwerkelijk gebeurt, krijg je eerst een oproep voor een medische keuring. Pas als je bent (goed)gekeurd, word je dienstplichtige. Je kunt dan worden opgeroepen voor militaire dienst. Dat geldt dus tot je 45 bent.
Tot voor kort gold die dienstplicht alleen voor mannen. Maar sinds 1 januari 2020 zijn ook vrouwen dienstplichtig. Alle vrouwen die na dat moment achttien jaar oud zijn geworden, kunnen worden opgeroepen. In praktijk komt dat neer op het geboortejaar 2003, waarin overigens ook kroonprinses Amalia geboren is. Ben je een vrouw die ouder is dan Amalia? Dan kun je niet worden opgeroepen.
3. Is het aannemelijk dat de dienstplicht vanwege Oekraïne opnieuw wordt geactiveerd?
In uitzonderlijke gevallen, bijvoorbeeld bij een ernstige dreiging, kan de overheid dienstplichtigen dus oproepen. Is de oorlog in Oekraïne zo’n dreiging? Veel NU.nl-lezers maken zich daar zorgen over. NU.nl legde de vraag daarom voor aan oud-commandant Mart de Kruif. “Nee”, zegt die meteen. Het is niet aannemelijk dat dienstplichtigen voor Oekraïne worden opgeroepen. Dat is onder meer omdat het militaire vak “een professie is die steeds moeilijker wordt”, legt De Kruif uit. “Je hebt mensen nodig die uitermate goed getraind en gemotiveerd zijn. Het is de vraag of dat met dienstplichtigen kan.”
Daarnaast komen er met een plotselinge invoer van de dienstplicht een heleboel logistieke problemen kijken. We hebben gebrek aan uniformen, kazernes, wapens, kogels, onderofficieren: eigenlijk aan alles dat nodig is om op korte termijn een grote groep dienstplichtigen op te leiden en in te zetten. “Je kunt de dienstplicht dus wel weer activeren, maar de randvoorwaarden zijn er helemaal niet”, besluit De Kruif.
Het is bovendien nog maar de vraag of Nederland een troepenmacht voor Oekraïne gaat sturen. En als dat al aan de orde is, dan zullen dat beroepsmilitairen zijn en geen dienstplichtigen.
4. Kunnen Oekraïners die naar Nederland gevlucht zijn niet ingezet worden?
Een vraag die door veel lezers werd gesteld. Ook PVV-leider Geert Wilders vroeg het zich af op X. Er zijn een heleboel Oekraïners naar Nederland gevlucht: volgens de recentste cijfers gaat het om ruim 120.000 geregistreerde vluchtelingen. Kunnen we die niet naar het front sturen? De Kruif zet vraagtekens bij die suggestie. “Je kent de persoonlijke verhalen niet”, zegt hij.
Er zijn veel uitzonderingen mogelijk waardoor een Oekraïner niet aan die dienstplicht voldoet en naar Nederland gevlucht kan zijn. Tot vorig jaar waren Oekraïense mannen bijvoorbeeld pas vanaf 27 jaar dienstplichtig. Daarnaast zijn er mensen die om medische redenen niet kunnen dienen. Anderen hebben een uitzondering omdat ze studeren, meerdere kinderen hebben of alleenstaand vader zijn. Je kunt onmogelijk zeggen dat alle Oekraïense vluchtelingen die hier zijn ingezet kunnen worden, stelt De Kruif. “Je gaat dan generaliseren zonder dat je weet wat iemands achtergrond is.”
Maar dat is niet de fundamentele vraag, merkt de oud-commandant op. “Je kunt al die Oekraïners wel terugsturen, maar daarmee win je de oorlog niet. De vraag die je moet stellen is: waar staan wij eigenlijk voor? Vinden we het acceptabel dat dit land door een dictator van de kaart wordt geveegd? En welke rol willen wij daarin spelen?” Oekraïense vluchtelingen sturen is geen oplossing én geen antwoord, vindt hij.
