Ze smeulen ’s winters stilletjes onder een dik pak sneeuw om in de lente uit de dood te herrijzen en opnieuw het bos in lichterlaaie te zetten: ‘zombiebranden’. Door klimaatverandering komt het in noordelijke bossen, onder meer in Canada en Alaska, vaker voor dat zomerse bosbranden ‘overwinteren’ om in het voorjaar weer op te laaien, schrijven onderzoekers in een studie in Nature Ecology & Evolution.
Vier jaar geleden kreeg het verschijnsel voor het eerst aandacht toen onderzoekers vaststelden dat er een verband is tussen hete zomers en het aantal branden dat weet te overwinteren onder een beschermlaag sneeuw. Dat zouden ze doen in veengronden, was toen de gedachte, en omdat er veel broeikasgassen vrijkomen bij brand in veen, was er veel te doen over de ontdekking.
“Het is een vrij zeldzaam fenomeen. Toen we die eerste studie publiceerden dachten mensen: ‘dat is bizar, kan dat echt?'”, vertelt aardwetenschapper en bosbrandexpert Sander Veraverbeke van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Destijds was het baanbrekend onderzoek, inmiddels zijn diverse wetenschappelijke teams op het thema gedoken.
De wetenschap begrijpt de ’s winters verborgen natuurbranden beter dan destijds, ook doordat onderzoekers, onder wie het team van Veraverbeke, nu ter plaatse de branden hebben onderzocht. Voorheen waren ze overgeleverd aan satellietwaarnemingen. Ditmaal trokken de onderzoekers diep de uitgestrekte en ongetemde natuur van Canada en Alaska in om de sluimerende zombiebranden en hun gevolgen te zien.
Sander Veraverbeke
Onderzoeker Sander Veraverbeke bij een smeulende boom
“Het was een heel avontuurlijke veldcampagne, want die plaatsen zijn geheel afgelegen en je kunt er eigenlijk alleen met een helikopter naartoe”, gaat Veraverbeke verder. “Eenmaal ter plaatse bleek het toch anders te werken dan we eerder dachten. Slechts een handvol van de twintig plots die we onderzochten, waren veengebieden. De meerderheid waren vrij droge bossen.”
Veraverbeke noemt dat de belangrijkste bevinding van het onderzoek. In de meeste gevallen waren de dikke organische veenbodemlagen, met alle CO2 die erin besloten ligt, dus niet de plek waar het vuur overwinterde.
Gelet op de broeikasgassenuitstoot is het een gunstige vaststelling. “De koolstofemissies van de plaatsen waar de branden hadden overwinterd, waren niet zo heel groot. Het was daar niet zo dat ze heel diep in de veenbodems zijn gaan branden. Het bleef gewoon bij een beetje smeulen in die houtresten, dus de uitstoot valt eigenlijk mee.”
Hier kwamen de onderzochte overwinterende bosbranden voor:
Nature, Ecology & Evolution
Hier kwamen de onderzochte overwinterende bosbranden voor
“Het was heel opvallend. Veel van de bomen die we zagen, waren omgevallen. Je zag daar dus een vlakte vol bomen die omgevallen en ontworteld waren.” Daarmee was dus duidelijk waar het vuur wél overwinterde als dat niet in de veenbodem gebeurde: het smeulde ’s winters door in de wortels en houtresten van de bomen. Een nieuwe ontdekking.
Hoewel gunstig door de lagere broeikasgassenuitstoot, vormt deze manier van branden wel een risico voor brandweerlieden: bomen zullen bij zombiebranden eerder omvallen, wat risico’s oplevert voor blussers. Ook kunnen de omgevallen bomen brandstof zijn voor nieuwe branden, met alle gevolgen van dien voor omliggend woud.
Verder bleek uit het onderzoek dat de schade aan de bossen kleiner is dan gedacht. Vooraf was het vermoeden juist dat de gebieden met zombiebranden zich veel minder goed zouden herstellen, maar dat bleek niet te kloppen. De gebieden herstellen zich eigenlijk niet heel anders dan plekken die door reguliere bosbranden worden getroffen, blijkt nu.
‘Brandjaar’ 2023
Veraverbeke verwacht dat de afgelopen jaren veel aanleiding voor nieuw onderzoek zullen bieden. Zo wijst de studie op ‘brandjaar’ 2023, waarin uitzonderlijk veel natuurbranden woedden en dus ook veel van dit soort overwinterende branden zijn ontstaan. De onderzoekers zagen in Canada meer dan 150 overwinterende branden na het brandseizoen van 2023, en benadrukken dat veel van dit soort branden onopgemerkt blijven. De daadwerkelijke cijfers liggen dus hoger.
“En 2024 kende ook een vrij groot brandseizoen in Canada, ook al heeft dat eigenlijk niet de aandacht gekregen die het verdiende omdat 2023 al zo megagroot was.” Een deel van die branden van afgelopen zomer zal zich hebben verborgen in de bodem en wortels, om dit jaar weer te herrijzen bij het dooien van de sneeuw en de start van het nieuwe bosbrandenseizoen.
