Op 25 juli 2025 kondigde de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken, Kaspar Veldkamp, aan dat Nederland samen met meer dan 40 deelnemende staten van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) het zogeheten Moskou-mechanisme in werking heeft gesteld. Het doel: het starten van een onafhankelijk onderzoek naar systematische martelingen van Oekraïense krijgsgevangenen door Rusland.
Volgens Veldkamp willen Nederland en zijn partners bijdragen aan waarheidsvinding en gerechtelijke verantwoordelijkheid voor oorlogsmisdaden die in Oekraïne zijn gepleegd. “De ernst en omvang van het misbruik vragen om internationale actie”, stelde hij in Peking, waar hij deelnam aan een diplomatiek overleg.
Langdurige mishandeling en dodelijk geweld in Russische gevangenschap
De inzet van het Moskou-mechanisme komt op een moment van groeiende internationale bezorgdheid over de behandeling van Oekraïense krijgsgevangenen. Volgens rapporten van de VN-Mensenrechtencommissie worden zij maandenlang onderworpen aan martelingen. Documentatie wijst op praktijken als zware mishandeling, elektrocutie, verstikking, langdurige stressposities, gesimuleerde executies en seksueel geweld — waaronder gericht op de geslachtsdelen.
Een VN-rapport uit 2025 noemt specifiek de betrokkenheid van de Russische Federale Veiligheidsdienst (FSB) bij deze misdaden. Tegelijkertijd meldde Associated Press dat sinds mei ten minste 206 Oekraïense krijgsgevangenen in Russische detentie zijn overleden, veelal door mishandeling of medische verwaarlozing.
Moskou-mechanisme vaker ingezet bij mensenrechtenschendingen
Het Moskou-mechanisme maakt het mogelijk om een onderzoek te starten wanneer minstens tien OVSE-lidstaten ernstige mensenrechtenschendingen vermoeden binnen een andere lidstaat. Deze procedure werd eerder geactiveerd in 2018 met betrekking tot de situatie in Tsjetsjenië, en recentelijk om Russische deportaties van Oekraïense kinderen en het willekeurig vasthouden van Oekraïense burgers op bezet gebied te onderzoeken.
Volgens Amnesty International en VN-organisaties is er geen sprake van geïsoleerde incidenten, maar van systematische en grootschalige schendingen. Meer dan 95% van de vrijgelaten krijgsgevangenen getuigt van mishandeling, het ontbreken van medische zorg en gedwongen bekentenissen.
Internationale juridische en humanitaire normen genegeerd
Deze praktijken vormen directe schendingen van de Derde en Vierde Conventies van Genève, die bescherming bieden aan krijgsgevangenen en burgers in conflictgebieden. Rusland weigert stelselmatig toegang tot detentiecentra voor internationale inspecteurs en houdt gevangenen jarenlang in volledige isolatie, wat wordt gezien als een bewuste strategie van ontmenselijking.
Daarnaast wijzen meerdere rapporten op oproepen van Russische ambtenaren tot marteling en zelfs executies van gevangenen. Militaire eenheden die opereren onder Russische bevelstructuren zouden hierbij betrokken zijn, wat wijst op een gecoördineerd staatsbeleid van straffeloosheid.
Roep om verdere internationale actie
De aanhoudende schendingen van het humanitair recht onderstrepen volgens betrokken staten de noodzaak van uitbreiding van sancties tegen Rusland. De wereldgemeenschap zou volgens hen haar politieke en economische banden met Moskou verder moeten inperken zolang deze misstanden doorgaan.
Tegelijkertijd legt het groeiende bewijsmateriaal de juridische basis voor toekomstige processen en aanklachten. De ernst van deze oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid bemoeilijkt volgens experts fundamenteel elke toekomstige normalisering van relaties met Rusland. Vertrouwen en samenwerking na het conflict lijken door de schaal van het geweld vrijwel uitgesloten.
