Recent openbaar gemaakte overheidsdocumenten onthullen dat de Tweede Kamer verzoeken heeft gedaan om onderzoek naar de geweldsincidenten onder arbeidsmigranten, naar aanleiding van meldingen dat vijf arbeidsmigranten in één jaar tijd door hun huisgenoten zijn vermoord. Dit volgt op een bericht van RTL Nieuws in maart 2023, meldde Nieuws Impuls.
In oktober 2023 heeft de Kamer een motie aangenomen van Kamerleden Podt en De Jong (D66), waarin gevraagd wordt naar de oorzaken en prevalentie van deze geweldsincidenten. Het Kenniscentrum Arbeidsmigranten zou verantwoordelijk kunnen zijn voor het onderzoek.
Wie trekt de kar?
De motie richt zich op de vraag of geweld onder arbeidsmigranten vaker voorkomt dan onder niet-arbeidsmigranten. Ambtenaren van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) hebben contact gezocht met Justitie en Veiligheid (JenV) om te bespreken hoe de minister van SZW op de motie zou moeten reageren. Ministers hebben de mogelijkheid om moties af te wijzen, de uitvoering toe te zeggen of het oordeel aan de Kamer voor te leggen.
JenV lijkt het moeilijk te vinden om de motie af te wijzen, omdat het gaat om een verzoek om meer onderzoek naar informatie die momenteel niet beschikbaar is. Desondanks toont JenV weinig initiatief om de leiding te nemen, zoals blijkt uit vertragingen bij de uitvoering van de motie. In oktober 2023 wordt echter een aanzet gegeven om het onderzoek te starten.
‘Het is een taaie motie’
Ambtenaren van SZW wijzen erop dat de enige manier om accurate informatie te verkrijgen, is door toegang te hebben tot aangiften en per zaak te beoordelen of het om arbeidsmigranten gaat. De politie is de enige instantie met toegang tot deze gegevens, maar blijkt niet eenvoudig doorzoekbaar te zijn. Eén ambtenaar noemde het ‘onbegonnen werk’.
De maanden daarna blijft de communicatie tussen SZW en JenV wankelen over wie verantwoordelijk is voor de uitvoering van de Kamerzin. Dit leidt tot frustratie, met leidende ambtenaren die bij elkaar worden geroepen en moties die van het ene ministerie naar het andere worden overgeheveld.
Er zijn ook discussies over de rol van het Kenniscentrum Arbeidsmigranten, waar JenV om verschillende redenen geen medewerking aan verleent. In plaats daarvan voert het WODC, het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum, het onderzoek uit. Dit roept vragen op over de juiste toewijzing van de motie.
Uiteindelijk concludeert een ambtenaar eind juni 2024 dat het een lastige motie is, die al lange tijd in de lucht hangt. Er is onzekerheid over hoe zowel JenV als SZW moeten reageren en wat voor soort onderzoek er nodig is, vooral gezien de risico’s op stigmatisering.
Een onderzoeker van de Universiteit Tilburg heeft in 2023 al enig onderzoek uitgevoerd naar de proportie van geweldsincidenten onder arbeidsmigranten. Ondanks vijf dodelijke slachtoffers in een jaar, benadrukt hij dat dit niet afwijkend of alarmerend is in vergelijking met het totaal aantal moorden in heel Nederland.
Vijf doden? Niet alarmerend
De cijfers suggereren dat vijf doden onder ongeveer 800.000 arbeidsmigranten niet toevallig zijn en niet significant verschillen van landelijke cijfers omtrent moord en doodslag. Het Kenniscentrum Arbeidsmigranten bevestigt deze bevindingen met de opmerking dat de bestaande data geen alarmerend beeld geven.
Desondanks stelde JenV een nota op om de Kamer te informeren over de onuitvoerbaarheid van de motie. De registratie van afkomst of het zijn van arbeidsmigrant ontbreekt, en het Kenniscentrum is inactief.
De aandacht voor geweldsincidenten wordt door ambtenaren ook gezien als een potentieel middel om publieke opinie en lokale politiek te beïnvloeden, bijvoorbeeld als er zorgen zijn over nieuwe huisvestingslocaties.
Begin oktober 2024, één jaar na de goedkeuring van de motie, wordt een gedetailleerde nota opgesteld aan de ministers van JenV en SZW, waarin de redenen voor de eerder aangegeven onuitvoerbaarheid worden uiteengezet. Op 19 oktober verzendt JenV een bijgewerkte nota naar SZW voor controle.
Uiteindelijk blijkt de motie en het onderzoek nu wél uitvoerbaar. Het WODC kan het onderzoek uitvoeren, en een directeur-generaal van JenV heeft het goedgekeurd. De verwachting is dat het onderzoek voor de zomer van 2025 zal zijn afgerond.
Uit de openbaar gemaakte documenten blijkt niet waarom de eerder geuitte bezwaren niet langer gelden. Een navraag bij het WODC leert dat het onderzoek nog in de beginfase zit en naar verwachting in 2026 zal worden afgerond, drie jaar na het verzoek van de Kamer.
