Redactie
Het is officieel: niet eerder was het zo warm op aarde als in 2024. Het is ook het eerste jaar dat de belangrijkste limiet uit het Parijsakkoord werd bereikt. De door mensen veroorzaakte klimaatverandering is de hoofdoorzaak van de extreme temperaturen.
Het leek eind vorig jaar al die kant op te gaan, maar het nieuwste rapport van de Europese satellietdienst Copernicus bevestigt de ‘mijlpaal’ van warmste jaar nu officieel. Daarmee breekt 2024 het eerdere record van 2023.
Sinds de metingen begonnen in 1850 is het wereldwijd niet zo warm geweest. Gemiddeld werd het 15,1 graden in 2024. De warmste dag was 22 juli met gemiddeld 17,16 graden. Met uitzondering van Antarctica en Oceanië was 2024 op ieder continent het warmste jaar.
Europa is het snelst opwarmende continent: daar gaat het minstens twee keer zo snel als in de rest van de wereld. Het continent beleefde in 2024 ook het warmste jaar sinds de metingen begonnen, met de warmste lente en zomer.
Ondanks limiet is het nog niet te laat voor ‘Parijs’
De data laten zien dat de opwarming over het hele jaar 1,6 graden hoger lag dan voor de industrialisatie. In het Klimaatakkoord van Parijs uit 2015 hebben landen met elkaar vastgelegd dat de opwarming in 2100 beperkt moet worden tot 2 graden sinds de negentiende eeuw. Het is streven is daarbij 1,5 graden.
Wereldwijd zijn klimaatwetenschappers het erover eens dat aan 1,5 graden opwarming belangrijke kantelpunten in het klimaatsysteem zijn verbonden. Bijvoorbeeld droogte in de Amazone of het smelten van de ijskap op Groenland en West-Antarctica, en daarmee zeespiegelstijging. In dit artikel lees je meer over de precieze invloed van een (tijdelijke) overschrijding van 1,5 graden.
Overigens betekent het niet meteen dat ‘Parijs’ ten dode opgeschreven is. Daarvoor moet de temperatuur minstens twintig jaar lang over die limiet gaan. Dat is de tijd die nodig is om conclusies te trekken over klimaattrends. Maar het neemt volgens Copernicus niet weg dat de omstandigheden in 2024 zorgwekkend waren.
Volgens de klimaatexperts van de Verenigde Naties kan het belangrijkste doel uit het Parijsakkoord nog gehaald worden. Maar daarvoor moet de uitstoot in de laatste jaren tot 2030 bijna halveren. Om onder de 2 graden te blijven, moet de uitstoot met ruim een kwart naar beneden. Het vergt een wereldwijde inspanning – maar het is mogelijk.
Broeikasgassen zijn belangrijkste aanjager
Vooral de toenemende uitstoot van broeikasgassen door mensen veroorzaakte de hitte in 2024. De satellietdienst concludeert op basis van de satellietgegevens dat de hoeveelheid CO2 nooit eerder zo snel steeg als vorig jaar. Dit terwijl die broeikasgassen wereldwijd juist snel moeten dalen om te voldoen aan internationale klimaatafspraken. Alleen in Europa daalde de CO2-uitstoot vorig jaar, met 5 procent.
Een voorzichtig lichtpuntje: bij de uitstoot van methaan, het sterkste broeikasgas, ligt het anders. Volgens de metingen zwakte de toename van de hoeveelheid methaan in de atmosfeer af. Dus hoewel er nog steeds een stijging is, gaat die wel een stuk langzamer dan de afgelopen jaren.
In 2024 zat er ook bovengemiddeld veel waterdamp in de lucht. Een atmosfeer met veel vocht zorgt voor zwaardere buien. En die kunnen weer overstromingen veroorzaken, zoals storm Boris in Centraal-Europa in september. Samen met een warme oceaan draagt een vochtige lucht ook bij aan tropische stormen.
Ook zorgde de warmte vorig jaar voor meer extreem weer, zoals hittegolven in Zuid-Europa, droogte in Afrika en bosbranden in Noord- en Zuid-Amerika. Lees meer over de achterliggende wetenschap in dit artikel.
Warm zeewater deels door El Niño
Het terugkerende natuurlijke weersverschijnsel El Niño droeg sinds eind 2023 bij aan hoge temperaturen in zee. Het wateroppervlak was gemiddeld 20,87 graden, meer dan een halve graad warmer dan in de periode tussen 1991 en 2020.
Met een El Niño warmt het zeewater van de Grote Oceaan bij de kust van Zuid-Amerika op. Maar Copernicus stelt dat ook toen El Niño ging liggen de temperaturen in de zeeën ongewoon hoog bleven. Het weersverschijnsel kan dus niet als enige oorzaak van die warmte worden aangewezen. Het waren met name broeikasgassen die de atmosfeer opwarmden.
El Niño liep op zijn einde in 2024 en maakt naar verwachting binnenkort plaats voor zus La Niña, met een omgekeerd effect. In dit artikel vind je er meer over.
Zee-ijs rond Antarctica is van slag
Door het warme zeewater is ook het zee-ijs rond Antarctica al een tijdje van slag. De omvang van het zee-ijs is een belangrijke drijfveer voor het klimaat in de rest van de wereld. De data van Copernicus laten zien dat het ijs op een lager niveau was dan normaal: met recordmetingen in meerdere maanden en het op drie na laagste jaarlijkse minimum ooit gemeten.
Het is voor wetenschappers nog vrij onduidelijk hoe de situatie met het zee-ijs zich de komende jaren ontwikkelt. Minder zee-ijs kan het zeewater sneller laten opwarmen, omdat er dan minder zonlicht wordt weerkaatst.
De temperaturen in de poolregio’s braken vorig jaar geen records. De laatste keer dat dit gebeurde, was in 2016.
2025 mogelijk koeler (maar nog steeds recordwarm)
Hoewel het altijd een voorspelling blijft, belooft 2025 koeler te worden dan 2024. Wel voorspellen wetenschappers dat dit jaar alsnog in de top drie van warmste jaren terechtkomt.
“Hoe sneller de wereld klimaatneutraal wordt, hoe sneller we het klimaat kunnen stabiliseren”, concludeert Samantha Burgess, adjunct-directeur van Copernicus.
