Een aantal verpleeghuizen zet gezichtsherkenningstechnologie in voor ouderen met dementie. Daarmee kunnen de instellingen bewoners binnenhouden die voor hun eigen veiligheid niet naar buiten mogen. Andere bewoners en bezoekers kunnen vrij in en uit lopen.
De moeder van Johan Daane woont sinds januari in verpleeghuis Oranjehof in Oost-Souburg, Zeeland. Ze heeft een lichte vorm van dementie. Toen Daane rond kerst hoorde dat er plek was, ging het opeens snel. “De zorg is goed geregeld”, zegt hij. “Ze kan lekker wandelen en naar buiten.”
Hoe anders was dat bij zijn vader. “Die was zwaar dementerend en werd direct op een afdeling gezet waar niks kon”, vertelt Daane. “Als ik hier kom, heb ik niet de indruk dat ik een verpleeghuis binnenloop. Het is zo’n ontspannen gevoel. Het is veel vrijer voor iedereen: zowel de bewoners als bezoekers.”
Open deuren
Dat is het mooie van gezichtsherkenningstechnologie, zegt Renco van Leeuwen van Amarijn, de zorgorganisatie waar Oranjehof onder valt. “Anders moeten we voor alle bewoners de deuren gesloten houden. Nu draaien we dat om: de deuren zijn open. Alleen als het systeem een gezicht herkent van een bewoner die niet naar buiten mag, blijven ze dicht.”
Voorheen gebruikte het verpleeghuis polsbandjes en sloffen met een sensor die waren verbonden met de deuren, zegt Van Leeuwen. “Cliënten die dat niet wilden, gingen frummelen aan hun polsbandje, of deden hun sloffen uit en liepen gewoon naar buiten. Maar je gezicht kun je niet afdoen.”
De wijziging heeft alles te maken met een wet die in 2020 is ingevoerd, zegt Johan van der Leeuw, deskundige op het gebied van technologie voor ouderen met dementie bij onderzoeksorganisatie Vilans. “De wet moet voorkomen dat mensen tegen hun wil worden opgesloten in verpleeghuizen. Dat kan niet meer: de deuren moeten open.”
Wet zorg en dwang
De Wet zorg en dwang (Wzd) regelt hoe zorginstellingen moeten omgaan met zorg waar de cliënt niet mee instemt. Zoals een bewoner van een verpleeghuis die naar buiten wil, maar dat niet mag. In veel gevallen moet een wettelijk vertegenwoordiger, zoals een kind of echtgenoot, toestemming geven voor zo’n maatregel.
Naast Amarijn zetten meer zorgorganisaties gezichtsherkenning in voor een kleine groep cliënten. Zorggroep Saffier in Den Haag gebruikt de technologie sinds begin 2023. Afgelopen februari is zorgorganisatie Sensire ermee begonnen bij een woonzorgcentrum in het Gelderse Twello.
“Zorgorganisaties voelen door de wet de druk om te investeren in technologie om de deuren te openen”, zegt Van der Leeuw van Vilans. Hij vraagt zich wel af of de maatregelen die zij nemen niet meer tijd kosten dan ze besparen. “De zorginstelling moet elke zes maanden opnieuw beoordelen of de maatregel wel noodzakelijk is. Dat kost veel tijd.”
Deze mensen snappen dondersgoed dat zij niet door de deur kunnen, en hun buurman welBrenda Frederiks, docent gezondheidsrecht Amsterdam UMC
Opnieuw beoordelen moet ook als een vertegenwoordiger eerst toestemming geeft voor het binnenhouden van een cliënt, maar de bewoner later aangeeft dat hij wel naar buiten wil, legt Brenda Frederiks van het Amsterdam UMC uit. Zij is deskundige op het gebied van gezondheidszorg en mensenrechten en specialist Wet zorg en dwang.
“Deze mensen snappen dondersgoed dat zij niet door de deur kunnen, en hun buurman wel”, zegt zij. “Als een dementerende bewoner zich verzet, moet de zorginstelling onderzoeken of het ook anders kan. Alleen als de conclusie is dat het voor de cliënt echt het beste is om de deuren gesloten te houden, mag je het blijven inzetten.”
‘Gezichtsherkenning anders dan polsbandje’
Toch is gezichtsherkenning wezenlijk anders dan polsbandjes, vindt Alistair Niemeijer. Hij is onderzoeker ethiek in de zorg bij de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht. “Verzet is het belangrijkste criterium in de wet. Maar hoe kun je je verzetten tegen iets wat nauwelijks zichtbaar is?”
“Iemand met dementie vergeet op een gegeven moment waar hij mee instemt”, zegt hij. “Weet diegene waar hij zich tegen kan verzetten? Dat lijkt me niet. Dat vind ik hier wel problematisch.”
Als het werkt, is het voor mij voldoendeJohan Daane, vertegenwoordigt zijn dementerende moeder
Toch snapt hij het wel, zegt hij. “Deze zorginstellingen willen het ook prettiger maken. Polsbandjes kunnen ook stigmatiserend werken. Iedereen ziet wie niet naar buiten mag. Ik heb ook eens iemand met een kampverleden gesproken, bij wie het polsbandje allerlei nare herinneringen opriep.”
Mocht het nodig zijn, dan geeft Johan Daane namens zijn moeder graag toestemming voor de gezichtsherkenning bij Oranjehof. “Als het werkt, is het voor mij voldoende”, zegt hij.
“Het gevoel van veiligheid is voor mij belangrijker dan het idee dat ze wordt beperkt in haar bewegingsvrijheid. Als de dementie erger wordt en er vrijheidsbeperkende maatregelen opgelegd moeten worden, dan is dat maar zo.”
En de privacy?
De privacywet is streng als het gaat om gezichtsherkenning: in principe is het verboden. Uitzonderingen zijn toegestaan als betrokkenen expliciet toestemming geven. De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) kan niet ingaan op concrete situaties, maar de toezichthouder wijst wel op enkele spanningspunten.
Zo moeten mensen hun toestemming vrijuit kunnen geven. “In een afhankelijkheidsrelatie voelen mensen die vrijheid vaak niet. Bijvoorbeeld mensen die afhankelijk zijn van een zorginstelling (of de kinderen van mensen die in een zorginstelling zitten).”
Zorginstellingen moeten ook rekening houden met ‘bijvangst’, stelt de toezichthouder, zoals beelden van bewoners die wel naar buiten mogen, of bezoekers. “Hun gezicht wordt immers ook gescand.”
