Sinds 2004 heeft de werkwijze van Nederlandse fertiliteitsklinieken geresulteerd in zeker 85 massadonoren. De beroepsvereniging van gynaecologen (NVOG) bevestigt dat aantal aan Nieuwsuur.
Een zaaddonor is massadonor als hij meer dan 25 nakomelingen heeft. Dat was tot 2018 volgens de richtlijn van de NVOG het maximaal toegestane aantal kinderen per donor. In 2018 is die afspraak aangepast naar maximaal twaalf gezinnen per donor. Nu blijkt dus dat de klinieken zich lang niet altijd aan hun eigen richtlijn hebben gehouden.
Excuses
De gynaecologenvereniging roept moeders, donorkinderen en donoren op zich te melden bij de betrokken fertiliteitskliniek als ze meer informatie willen. “Het aantal massadonoren in de klinieken had nul moeten zijn”, zegt gynaecoloog Marieke Schoonenberg namens de NVOG. “We willen namens de beroepsgroep onze excuses aanbieden, we hebben het niet goed gedaan.”
Sinds 1 april is de aangescherpte Wet donorgegevens kunstmatige bevruchtin gvan kracht. Donoren en moeders worden sinds deze maand landelijk geregistreerd, in plaats van per kliniek. Dat gebeurt met terugwerkende kracht tot 2004, want in dat jaar werd anoniem doneren verboden.
Nieuwsuur vroeg het ministerie van Volksgezondheid om een reactie. Tot nu toe houdt het ministerie het bij de mededeling dat er deze week een brief naar de Tweede Kamer gaat.
De afspraak van maximaal 25 kinderen per donor stamt uit de jaren 90. Het lijkt een heldere afspraak, maar in de praktijk waren er de afgelopen jaren tal van gaten in het systeem. Met als resultaat dat er veel te veel kinderen zijn gemaakt met hetzelfde donorzaad.
Zo konden donoren zich bij meerdere klinieken aanmelden. In het registratiesysteem ging tot begin dit jaar nergens een alarm af. Daarnaast hebben individuele klinieken doelbewust vaker dan 25 keer dezelfde donor gebruikt, zonder toestemming van de donor en de betrokken moeders. En klinieken hebben onderling donorsperma uitgewisseld zonder medeweten van de donor en zonder duidelijke registratie.
De nu aangescherpte wet maakt duidelijk hoe gynaecologen in vruchtbaarheidsklinieken de afgelopen twintig jaar omgingen met het sperma van donoren. Schoonenberg: “We weten nu voor het eerst het aantal nakomelingen per donor in Nederland.” En daaruit blijkt dat er zeker 85 massadonoren zijn. Bij de meesten daarvan “gaat het om 26 tot 40 kinderen per persoon, met een paar uitschieters naar boven tot 50 of zelfs 75 kinderen per donor”.
Ties van der Meer van Stichting Donorkind, die opkomt voor de belangen van donorkinderen, vindt het schokkend dat er zoveel massadonoren blijken te zijn. “Dan gaat het al snel om 3000 kinderen die betrokken zijn, met meer dan 25 halfbroers en halfzussen.”
Zorgeloos daten
Van der Meer noemt het optreden van fertiliteitsartsen ongelooflijk. “Alleen al het beschadigde vertrouwen in het medische systeem én de overheid die het allemaal heeft laten gebeuren.” Hij verwacht ook dat het feit dat donorkinderen veel meer halfbroers en -zussen hebben, zal leiden tot extra stress en onzekerheid bij ouders en donoren. “Zij zullen straks met veel meer donorkinderen dan gedacht contact gaan onderhouden.”
Ook voorspelt hij problemen voor donorkinderen in het dagelijks leven. “De betrokken donorkinderen kunnen nooit zorgeloos daten. Als ze een relatie krijgen, zullen ze altijd eerst een DNA-test moeten doen om uit te sluiten dat ze met een familielid aan de gang zijn.”
Van der Meer spreekt van “een medische calamiteit” en vindt dat artsen en klinieken tegenover ouders, donoren en kinderen open moeten zijn over de gemaakte fouten. Mensen hebben volgens hem recht op alle informatie.
Misstanden met spermadonoren
De afgelopen jaren kwamen diverse misstanden met artsen en fertiliteitsklinieken in het nieuws. Zo zorgden artsen als Wildschut en Karbaat in de jaren 80 en 90 stiekem voor tientallen kinderen met hun eigen zaad. Recenter kwamen excessen naar buiten met rondreizende massadonoren die meer dan 100 nakomelingen hebben, zoals Ed Houben en Jonathan Meijer.
Het ziekenhuis Rijnstate in Arnhem kent meerdere schandalen die na 2004 speelden. Zo bleek in 2017 dat 15 massadonoren elk gemiddeld 36 kinderen hadden. Het LUMC had tot 2006 een fertiliteitskliniek. Pas vorig jaar kwam naar buiten dat artsen in die kliniek bij negen donoren het toegestane aantal kinderen hadden overschreden.
