Milieutoezichthouders voeren achter de schermen al jaren campagne voor strengere regels rond het gebruik van milieuvervuilende staalslakken. Maar het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat geeft herhaaldelijk geen gehoor aan hun oproepen.
Dat blijkt uit onderzoek van NU.nl en Investico, in samenwerking met De Groene Amsterdammer. Het toezicht op het vervuilende materiaal blijft de komende jaren tekortschieten, waarschuwen de Nederlandse omgevingsdiensten.
Staalslakken zijn een restproduct van staalfabrikant Tata Steel en kunnen in Nederland vrij worden gebruikt als bouwstof. Het is een goedkoop alternatief voor zand of grind in wegfunderingen, geluidswallen of ophogingen.
Maar als het in contact komt met grondwater, kunnen er vervuilende stoffen uitspoelen. Dat is gevaarlijk voor de natuur en de menselijke gezondheid, waarschuwen het RIVM en de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). Op verschillende plekken in Nederland is al milieuschade ontstaan na het gebruik van grote partijen staalslakken.
Een werkgroep die bestaat uit vertegenwoordigers van omgevingsdiensten, waterschappen, Rijkswaterstaat, politie en ILT trekt in 2021 aan de bel. De groep wil dat het voor bouwbedrijven verplicht wordt om te melden wanneer ze staalslakken gebruiken, zodat toezichthouders snel kunnen ingrijpen als het misgaat. De provincie Zeeland roept het Rijk op om helemaal te stoppen met het gebruik van staalslakken, vanwege zorgen over de milieueffecten daarvan in de Ooster- en Westerschelde.
Toch ziet het ministerie niets in een meldplicht, laat staan in een totaalverbod, blijkt uit documenten die zijn verkregen met een beroep op de Wet open overheid. Invoering van een meldplicht “zal nu niet in gang worden gezet”, schrijft het ministerie in 2022 aan de directeur van Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied.
Staatssecretaris wekt ergernis omgevingsdiensten
Pas als er steeds meer gevallen van milieuschade door staalslakken in het nieuws komen en de Tweede Kamer oproept tot hardere actie, komt het ministerie in beweging. Toenmalig staatssecretaris Vivianne Heijnen kondigt afgelopen voorjaar aan dat er vanaf 2026 een informatieplicht komt voor het gebruik van staalslakken in de bouw.
Dat klinkt als een meldplicht, en het lijkt er ook wel op: iedereen die staalslakken wil gebruiken, moet dat enkele weken van tevoren melden bij de gemeente of provincie. Maar toch wekt Heijnen ergernis bij de omgevingsdiensten, die met zo’n informatieplicht veel minder streng kunnen handhaven. Als een bedrijf een meldplicht negeert, kunnen zij bouwprojecten direct stilleggen. Bij een informatieplicht kan dat niet.
Er is daarom een “kans gemist” om strenger op te treden tegen milieuvervuiling met staalslakken, vindt de vereniging van omgevingsdiensten. “Een informatieplicht is onvoldoende om toepassingen van staalslakken in beeld te houden en daarmee effectief toezicht te kunnen houden”, zegt Omgevingsdienst NL-voorzitter Ruben Vlaander.
De vereniging hoopt dat een bredere herziening van de bodemregels een nieuwe opening biedt. “Wij zullen ons opnieuw hard maken voor een meldplicht.” Acht Noord-Hollandse gemeenten wachten daar niet op: zij hebben zelf al zo’n strengere plicht ingevoerd.
Een woordvoerder van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat zegt dat toezichthouders nu al kunnen handhaven als staalslakken verkeerd worden gebruikt. Het verschil tussen een informatieplicht en een meldplicht is volgens hem klein en er is “geen aanleiding om te denken” dat het gebruik van staalslakken niet tijdig zal worden gemeld door bedrijven.
ILT-advies op laatste moment geschrapt
Ondertussen komen ook andere regels niet van de grond. De ILT wil begin 2024 nog adviseren dat een gigantische berg staalslakken op het terrein van Tata Steel moet worden aangemerkt als afval. Het zou betekenen dat ruim 800.000 ton staalslakken moet worden afgevoerd en niet meer in de bouw kan worden gebruikt.
In februari 2024 ligt er al een persbericht over klaar, dat volgens ambtenaren binnen enkele dagen zal worden verstuurd. Staatssecretaris Heijnen heeft ook een schriftelijke reactie op het advies opgesteld, waarin staat dat dit aansluit “bij de lijn van het ministerie om scherp te zijn op mogelijke risico’s”. Toch publiceert de ILT het advies uiteindelijk niet.
Een ambtenaar schrijft dat het advies toch “niet het beoogde effect” zou hebben en dat er “juridische knelpunten” zijn. Vermoedelijk speelt mee dat de afgelopen jaren honderdduizenden tonnen staalslakken naar de Baltische staten zijn geëxporteerd, waardoor de voorraad slinkt en een van de onderbouwingen van de ILT komt te vervallen.
Inmiddels is duidelijk dat de staalslakkenopslag op het Tata-terrein zorgt voor grondwaterverontreiniging. Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied heeft Tata Steel opgedragen om dat te herstellen. De staalfabrikant zegt te verwachten dat de opslag voor het eind van het jaar is leeggemaakt, zodat de sanering kan beginnen.
Gevolgen voor verduurzaming Tata
Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat maakt zich zorgen over de gevolgen van het uiteindelijk niet gepubliceerde ILT-advies, blijkt uit de documenten. Als staalslakken worden gezien als afval, heeft dat “verstrekkende gevolgen voor de mogelijkheden voor verduurzaming van Tata Steel”, waarschuwen de ambtenaren die werken aan bindende klimaatafspraken met de staalgigant.
De productie van staalslakken groeit namelijk juist als er straks ‘groen’ staal uit de nieuwe fabrieken van Tata Steel rolt. Staalslakken aanmerken als afval zou een “essentieel onderdeel” van het verdienmodel onder druk zetten, laat Tata aan het ministerie weten. De ILT zegt hiervan op de hoogte te zijn geweest, maar volgens een woordvoerder speelde dit geen rol bij de beslissing om het advies niet te publiceren.
Tata Steel zegt onderzoek te doen naar nieuwe toepassingen van staalslakken, onder meer in beton. Daarbij ligt een speciale focus op de nieuwe soort staalslak die straks uit de elektrische ovens van het groene staalproces komen. Hergebruik van de staalslakken past volgens het bedrijf bij de overgang naar een circulaire economie.
