De bevrijding van Noordoost-Nederland wordt vanavond gevierd in de stad Groningen, die op 16 april 1945 in handen kwam van de Canadezen. Maar hierna duurde het onverwacht nog ruim twee weken totdat de Tweede Wereldoorlog voorbij was in de hele provincie Groningen.
Er stond de Canadese geallieerden namelijk nog een bloedige strijd te wachten bij Delfzijl. In en bij het dorp Wagenborgen sneuvelden 27 militairen. In Canada is deze strijd bekend als “The Battle of Wagenborgen”, het Canadian Scottish Regiment kreeg er de onderscheiding Battle Honour voor.
“Deze militairen zijn op 6 juni 1944 in Normandië geland voor D-Day. Ze hadden alles meegemaakt en aan het eind van de oorlog sneuvelden ze daar alsnog. Dit was een zeer trieste balans”, zegt militair historicus Joël Stoppels, die zich in de slag om Wagenborgen heeft verdiept.
Verbrand in een boerderij
Het dorp werd constant beschoten en de gevechten duurden drie dagen, van 21 tot en met 23 april 1945. De Canadezen kwamen er vast te zitten en kregen onverwacht zware tegenstand van de Duitsers. “Achteraf was het niet erg verstandig om de aanval op bijna klaarlichte dag in te zetten”, zegt Stoppels.
Vooral in een boerderij stierven relatief veel Canadezen. Het regiment groef zich in bij de Stolderijweg en werd daar beschoten. Daarop werden tientallen gewonden naar de boerderij gebracht, die was ingericht als militair noodhospitaal. Hier was ook een radioverbinding voor communicatie met de pelotons, het tactisch hoofdkwartier, en daar waren de Duitsers achter gekomen.
“Een granaat sloeg in op het dak, waardoor de boerderij in brand vloog. De zijmuur bij de koestal stortte gedeeltelijk in. De elf gewonde Canadezen die daar lagen, werden bedolven en verbrandden in de boerderij.”
Uiteindelijk legden nieuw aangekomen Canadezen een hinderlaag voor de Duitsers en was ook de bevrijding van dit stuk Noordoost-Nederland een feit.
Zo’n 1000 Canadezen
In totaal kwamen 27 Canadezen om in Wagenborgen, van de 900 à 1000 die er vochten tegen 600 à 1000 Duitsers. Van de 27 zaten 23 in het Canadian Scottish Regiment. Hoeveel Canadezen gewond raakten en hoeveel Duitsers gedood werden en gewond raakten, is niet bekend. Verder kostte de strijd het leven aan acht burgers. Relatief weinig, vindt Stoppels, gezien de felle gevechten die er zijn geleverd.
Veteraan Nick Janicki, inmiddels 101, herinnert zich de slag om Wagenborgen nog goed. Na de bevrijding van Deventer trok hij met zijn Canadian Scottish Regiment verder naar het noorden.
“Het was een van die verdomde gevechten, een zware strijd. We kwamen helaas wel een paar keer in de problemen”, vertelt hij vanuit zijn woonkamer in een stad in de Canadese provincie British Columbia. “Uiteindelijk is het gelukt. Wagenborgen… te veel levens gingen verloren, te veel mensen kwamen om. Ik denk nog steeds aan al mijn maten.”
Janicki, een van de laatste nog levende bevrijders van Wagenborgen, komt op 6 mei terug naar het dorp om de slag te herdenken.
nwoners Siep Bos en Trijnie Brouwer-Pijper zijn opgetogen over zijn komst. Ze waren nog maar één jaar oud toen in en rond Wagenborgen hevig werd gevochten. De verhalen over de slag bij Wagenborgen kennen zij vooral via hun ouders, die tijdens de beschietingen vaak geïmproviseerde schuilplaatsen in moesten.
De moeder van Brouwer-Pijper was hoogzwanger van haar derde kind: “Ze schuilden aan de rand van een sloot. Ik werd op de arm meegenomen. Toen zij een keer tijdens de beschietingen naar buiten gingen, was de omgeving één grote vuurzee.”
Bevrijding Noordoost-Nederland
Een speciale uitzending van de NOS over de bevrijding van Noordoost-Nederland is vanavond te zien om 20.30 op NPO 2.
De ouders van Bos zochten bescherming bij de buren, soms wel met drie gezinnen tegelijk. “Een handgranaat viel in de kelder, precies op de aardappelzakken waar ik net nog op had gelegen. Mijn moeder had me net verplaatst. Zelf kreeg ze glassplinters in haar hoofd, jaren later kwamen die nog naar boven en was het te pijnlijk om haar haren te kammen.”
Wagenborgen was strategisch belangrijk voor de Duitsers, als toegangspoort naar de haven van Delfzijl en de Eems. Veel inwoners konden op tijd vluchten, maar het gezin Bos niet. “We zaten gevangen. Bruggen waren opgeblazen, dijken doorgestoken. Tachtig kanonnen stonden op Wagenborgen gericht en huizen werden in brand geschoten door wegtrekkende Duitsers”, vertelt Bos.
“Mijn ouders moeten enorme angst hebben gehad. En toch werd er na de oorlog vooral vooruitgekeken. Er werd niet veel over gesproken. De mentaliteit was: opbouwen en door.”
Terugkijkend heeft veteraan Janicki ook mooie herinneringen aan de bevrijding van Nederland. “Ik zag wat vrijheid betekende. Ik liep door de straten. De blijdschap die de Nederlanders uitten, ik zal dat van mijn leven niet meer vergeten. Plotseling hadden ze hun land terug en was er niemand meer die vertelde wat ze moesten doen.”
