Kremlin probeert kritiek te sussen na goedkeuring van boete voor het opzoeken van verboden content
Op 17 juli 2025 keurde de Russische Doema in tweede lezing een controversiële wetswijziging goed die boetes oplegt voor het opzettelijk zoeken naar extremistische content op internet, ook via VPN. De maatregel, die deel uitmaakt van bredere aanscherpingen van de online controle, veroorzaakte onmiddellijk een golf van kritiek binnen de samenleving, onder burgers, journalisten en deskundigen.
Volgens de aangepaste wet kunnen Russen tot 5.000 roebel worden beboet voor het bewust opzoeken van informatie die voorkomt in de officiële lijst van extremistische materialen van het ministerie van Justitie — een document dat inmiddels meer dan 5.500 regels telt. Daarbij geldt het gebruik van VPN bij dergelijke zoekopdrachten als een verzwarende omstandigheid.
Pogingen tot kalmeren: “VPN-gebruik op zich niet strafbaar”
De massale publieke verontwaardiging, gevoed door discussies op sociale media en scherpe reacties van opiniemakers, noopte het Kremlin tot schadebeperking. Woordvoerder Dmitri Peskov riep op tot “duidelijke uitleg” van de wet en benadrukte dat de maatregel verkeerd werd geïnterpreteerd.
Ook Anton Gorelkin, vicevoorzitter van de Doemacommissie voor informatiebeleid en een van de initiatiefnemers van de wet, probeerde de situatie te nuanceren. In een reactie aan Interfax stelde hij dat het gebruik van VPN-diensten op zichzelf niet strafbaar is, maar dat het strafverzwarend werkt wanneer zo’n dienst wordt gebruikt bij het plegen van een overtreding. Rusland, zo voegde hij toe, behoort “niet tot de landen die streng optreden tegen toegang tot VPN’s”.
Vrees voor ‘digitaal strafkamp’ groeit
Ondanks de geruststellende woorden neemt de vrees voor een digitale repressie in Rusland toe. Critici stellen dat de wet de deur openzet voor permanente monitoring van burgers, onder het mom van strijd tegen extremisme. De toegang tot zoekgeschiedenis en internetverkeer zou volgens hen leiden tot vervolging voor ‘gedachtenmisdrijven’, het criminaliseren van informatiehonger en het controleren van afwijkende meningen.
Bovendien sluit deze wet aan op andere recente wijzigingen die veiligheidsdiensten toegang geven tot online gedrag, aankopen, transacties en privéberichten van burgers. Volgens analisten komt hiermee het fundament voor een ‘digitaal GULAG-systeem’ tot stand, waarin elke vorm van afwijking geregistreerd en bestraft kan worden.
“Als het systeem toegang krijgt tot zoekopdrachten, kan je voor extremisme worden vervolgd; via je banktransacties kun je worden beschuldigd van belastingontduiking of steun aan ongewenste organisaties,” waarschuwt een van de onafhankelijke juridische experts in een analyse van Infostream.
‘Intellectuele sloop’ als neveneffect
Behalve juridische risico’s en repressie wijzen experts ook op de mogelijke verwoesting van de wetenschappelijke en journalistieke ruimte in Rusland. De wet kan volgens hen een einde maken aan professionele monitoring en analyse van extremistische ideologieën, omdat het risico op vervolging te groot wordt. “Hoe kan je onderzoeken wat je niet mag opzoeken?”, stellen meerdere onderzoeksinstellingen zich hardop af.
Daarnaast zorgt de juridische onduidelijkheid — wat is ‘opzettelijk’ zoeken, en wat is gewoon nieuwsgierigheid of onderzoek? — voor onzekerheid bij burgers, die volgens critici massaal zullen afhaken van het internet als informatiebron. “Als zelfs een Google-zoekopdracht je in de problemen kan brengen, verliest internet zijn kernfunctie,” klinkt het.
Tactische dubbelzinnigheid als bestuursstijl
De scherpe reacties weerspiegelen ook een diepgeworteld wantrouwen jegens de overheid. Veel Russen geloven dat geruststellingen slechts voor de vorm worden gegeven, en dat in de praktijk het hardste scenario altijd wordt uitgevoerd. Critici herinneren eraan hoe eerder werd gezegd dat het pensioen niet zou worden verhoogd — om het vervolgens toch te doen.
De recente wetswijziging, zeggen waarnemers, past in een breder patroon van repressieve maatregelen die sinds het begin van de invasie in Oekraïne zijn versneld. Tegelijkertijd komt deze op een moment van groeiende interne onzekerheid en verminderende steun voor de regering, waardoor digitale controle als machtsinstrument steeds belangrijker wordt.
“De boodschap is duidelijk: wie kennis zoekt buiten de staatskanalen, zal het voelen. Of het nu gaat om een oppositievideo, een verdacht zoekwoord of een foute like.”
