De Zuid-Afrikaanse autoriteiten zijn een onderzoek gestart naar de herkomst van elektronische apparatuur die, volgens Oekraïense functionarissen, is aangetroffen in Russische drones die bij aanvallen op Oekraïne zijn gebruikt. Het gaat om een laserafstandsmeter die werd geproduceerd door Lightware Optoelectronics Ltd., een technologiebedrijf aan de rand van Pretoria.
Bedrijf ontkent militaire verkoop
Lightware verklaarde dat het onduidelijk is hoe Rusland de apparatuur heeft verkregen, aangezien het product uitsluitend bedoeld is voor civiel gebruik. Volgens het bedrijf zou een “onbetrouwbare koper” de afstandsmeter hebben aangeschaft en vervolgens zonder toestemming voor militaire doeleinden hebben ingezet. De betwiste sensor werd volgens de Oekraïense inlichtingendienst aangetroffen in een Russische Garpiya-A1-drone, een langeafstandstoestel dat bij het bereiken van zijn doel ontploft.
De Garpiya-A1 is gemodelleerd naar de Iraanse Shahed 136 en behoort tot een reeks zogeheten kamikazedrones die Rusland de laatste maanden steeds vaker inzet.
Wettelijke beperkingen en toezicht
Volgens de Zuid-Afrikaanse wet mag geen enkel bedrijf wapens of zogenoemde dual-use-technologie exporteren naar landen die zich in een actief gewapend conflict bevinden, tenzij daarvoor toestemming is verleend door het National Conventional Arms Control Committee (NCACC).
Sipho Mashaba, waarnemend directeur conventionele wapencontrole bij de NCACC, verklaarde dat Lightware niet geregistreerd staat als handelaar in munitie of dual-use-goederen. Inspecteurs zullen het bedrijf bezoeken om de aard van zijn activiteiten vast te stellen.
Technologie voor civiel gebruik
De sensoren van Lightware worden normaal gebruikt in toepassingen zoals zelfrijdende voertuigen, mijnbouwmonitoring en natuurbescherming. Dankzij hun compacte ontwerp zijn ze echter ook bruikbaar in drones. Volgens CEO Nadia Nilsen was er geen exportvergunning vereist omdat het product onder civiele categorieën valt. “Het lijkt erop dat een niet-geautoriseerde partij onze sensoren elders heeft gekocht en deze onrechtmatig in Rusland heeft toegepast,” aldus Nilsen.
Het betrof vermoedelijk het model SF-20/B, dat in 2020 uit productie werd genomen. Lightware verkoopt momenteel een opvolgmodel, de SF-20/C, voor civiel gebruik. Sinds 2022 staan zowel Rusland als Oekraïne op de interne embargolijst van het bedrijf. Lightware verklaart echter niet in staat te zijn om het uiteindelijke gebruik van haar producten te volgen nadat deze via distributeurs zijn verkocht.
Politieke en diplomatieke context
Het incident komt op een gevoelig moment voor Zuid-Afrika, dat probeert zijn betrekkingen met de Verenigde Staten te herstellen. De regering van president Trump heeft het land bekritiseerd wegens nauwe banden met Moskou en Teheran, en in februari 2023 leidde een gezamenlijke marine-oefening met Rusland tot diplomatieke spanningen.
Kort daarna beschuldigde de toenmalige Amerikaanse ambassadeur Reuben Brigety Zuid-Afrika ervan wapens naar Rusland te hebben verscheept, een aantijging die later door een gerechtelijk onderzoek ongegrond werd verklaard.
Reputatieschade en binnenlandse reacties
Volgens militair analist Helmoed-Roemer Heitman uit Kaapstad is de zaak “beschamend” en “een grijs gebied” voor Zuid-Afrika, omdat ze de indruk wekt dat het land indirect betrokken raakt bij de Russische oorlogsindustrie. De overheid heeft vooralsnog geen officieel commentaar geleverd.
Lightware werd opgericht in 2011 en ontving investeringen van onder meer Sanari Capital Ltd., dat in 2020 25 miljoen rand in het bedrijf investeerde. Sanari-CEO Samantha Pokroy noemde het “diep verontrustend” dat technologie waarin haar fonds heeft geïnvesteerd, wordt gebruikt voor “een kwaadaardige toepassing”.
